Secretary Bird

© Shem Compion
Secretary Bird.

Kutiveta kwayo

Lenanyoni yaMabhalane yinyoni yesilwane, hhayi njengaletinye tinyoni inemilente lemidze, timphiko kanye nemsila. Tilwane ngasinye talomndeni wayo, lenyoni itfola leligama layo ngenca yesichobo sayo setinsiba letifana nepeni yekubhala yelusiba lebeyisebenta ngesikhatsi sandvulo emahhovisi (19th century) isetjentiswa basebenti bayifaka ngemuva kwetindlebe tabo.
Lenyoni ingatsi imhlophe losamphunga ngelibala, nalokumnyama ngasetimphikweni, ematsanga kanye nesisila lesidze lesinetinsiba. Umlomo lomfisha lobheke phansi losemuva losebaleni, sikhumba sibovu kanye namtfubi. Ngekungeta, lemilente lemidze inetinsiba hhafu bese ibanekuvela inetinsiba letigcina ematsangeni. Lobuso bayo busebaleni bese tinsiba temsila tindze futsi tineboya. Ime ngebudze lobungu 4 ngetinyawo. Umsila wayo unemalayini lamabili lamnyama. Lokugcamako kwayo nguletichobo tayo letimashumi lamabili tetinsiba, letifanana nepeni yelusiba lebambeke ngemuva (lakungabonakali khona) endlebeni. Inhloko yalenyoni lengumabhalane (nalelibala layo lelimtfubi) nekuma kwemlomo kuyafana ngco naleto te caracara. Tiphindze tinemashiya lamadze kakhulu.

Kudla kwayo

Tinyoni Letibomabhalane tidla tinyoka, letinye tilwane tengati lebandzako, tilwane letiphila emhlabeni nasemantini, emafudvu, emagundvwane kanye naletinye tilwane letincane kanjalo netinyoni letincane letigcinwe endzaweni yetilwane.

Kwakhiwa

Tinyoni Tebumabhalane tihlala kanyekanye imphilo yato yonkhe futsi tihlala tetsembekile etindzaweni letinetilulu tato. Lesilulu sibekwa phansi egaleni lesihlahla, ikakhulu sihlahla lesincane setimbali letimtfubi. Inyandza yetinkhuni letinkhulu letikhula ngemnyaka emehlweni engculungculu. Totimbilli, esikhatsini lesiningi totintsatfu, tinesikhumba lesihwayako, emacandza lamhlophe atsatsa emalanga lamashumi lasihlanu kuchobosela, bese letincane tetinsiba letilula tidliswa tilwane letincane. Tindiza emva kwemaviki lasiphohlongo. Ngesikhatsi sekuhlangana kubakhona kuhlukumeteka emkhatsini waletindvuna kulelicembu lato. Yomibili lemilili isebenta kanyekanye kwakha silulu. Emacandza akhokhwa ngenyanga yeNkhwenkhweti noma ngenyanga yeNhlaba bese kufukamela kwentiwa kakhulu nguletinsikati. Leletincane tiphiwakudla Batali bobali.

Kutiphatsa kwato

Letitinyoni kafishane timele umhlaba, titsatsa kundiza uma ticindzetelwa kuphela. Kuvame kutfolwa inyoni ngayinye, nencenye yatimbili sigabana lesikhashane. Lenyoni yaMabhalane ihamba kahle ngalemilente yayo lemidze, futsi inyoni ingahamba kancane ize ifike ebangeni lelimashumi lamabili ngelilanga. Uma ifoselelwa, itsembela etubaneni layo kubaleka. Itfola kudla kwako cishe konkhe emhlabeni, uma itivikela ekulunyweni ngaletimphiko tayo letinkhulu.
Ekugcineni, isebentisa inyamatane yaso bese iyijika emoyeni sikhatsi lesiningi kusicindzetela. La Ningizimu Afrika, letitinyoni tigcinwa ndzawonye kutsi tibulale tinyoka kanye nemagundvwane. Kungetelela kutfola kudla ngemilomo yato, lenyoni yaMabhalane iphindze icindzetele etjanini lobucinile ngetinyawo tayo kutfusa emanwabu, tintsetse, kanye netilwane letincane noma tinyoni. Kafishane lesimo se Nyoni lenguMabhalane sakhiwe kutsi sibekanyekanye imphilo yayo yonkhe. Noma kunjalo, atisito letivama kuhamba ngemihlambi. Empeleni, incenye yalenye akavami kubandzawonye,kepha tihlala kashana ngesigatjana nalenye.
Uma itingela ivula letimphiko tayo njengesikhokha moya bese ifuna kudla ngalomlomo wayo lomfisha. Lemilente ivikelekile ngaletigogo leticinile tayo ekulunyweni. Uma tiphoceleka, letinyoni letibomabhalane titsembela ematubaneni ato ngalemilente kepha tingavula letimphiko tato kungeta litubane. Tinyoni taboMabhalane ticitsa sikhatsi sato emhlabatsini tihambahamba phindze tifuna tinyamatane. Tilwane letincane titsatseka malula bese tiyagwinywa. Tinyoni letitsatsa ematfuba bese tiyahlangana endzaweni yetjani lobushisiwe lapho kunetilwane letilimele futsi letite sihlahla sekubhacela khona. noma nje singasiyo inyoni lejwayelekako, tivama kutingela ngemacembu lamancane noma ngatimbili, bese tikhuluma noma titsintsana ngekushaya inkwela.

Indzawo

Iyatfolwa etindzaweni letivulekile kanye nasendzaweni lenetjani lobufisha netihlahla letimbalwa, tiphindze tihlanganyele etindzaweni leticedza kushiswa, lapho khona tilwane timukwe indlela yekubhaca phindze tiyalimala.

Lapho titfolwa khona

Lenyoni yaMabhalane icitseke eAfrika eningizimu ye Sahara.

Ligama lelatin

Sagittaruis Serpentarius