Ha-Richtersveld

Hune Hanga Eden

©Shem Compion

Richtersveld ho dzula north-west ya Afrika Tshipembe. Nga mulandu wa hezwi,ndi kule ha tshithu tshinwe na tshinwe, hune havha kule na Atlantic dubo lwa west, soga ḽa Namib Desert ḽi vhubvaḓuvha ha maḓakani are Kalahari.
Hovhu vhupo ho omaho, huvha hu soga, hune havha na mvula dzo linganelaho dzine dza vha 220 mm. Thavha ine ya sa vhe na matombo hune ha fhisa vhukuma. Zwimela zwine zwa nga zwikhopha zwine zwa vha na maṱari o khwaṱhaho zwi ya dzumbama murunzini.
Mufhiso uya swika kha 50 degree na hone vhuria vhusiku ha hone hu ya rothola. Tshithu tshine tsha ḓisa madi fhedzi ndi mulambo wa Orange, une wa tshimbila nga vhukati. Kha hezwi zwoṱhe Richtersveld ndi inwe ya soga ḽi sa humeli murahu kha ḽifhasi.

I dovha ya vha na zwithu zwa mvelo zwine ndi kale zwi tshi khou itwa, zwine zwa vha zwi tshi khou ṱalusa mvelo ya vha Nama ya u lisa, vhe vha vha vha tshi khou lisa dzi mbudzi dzavho lwa minwaha ya 2000 yo fhiraho. Zwithu zwa mvelo na zwa mupo unga si kone u zwi bvisa hafha fhethu, ndi zwone zwine zwa ita uri huvhe hu tshi kha ḓi vha hone na ṋamusi. Nga manwe maipfi, unga si kone u wana nḓila ya u amba nga ha hafha fhethu.

Tshipiḓa tsha Afrika tsho Khetheaho

©Shem Compion

Zwino, izwi zwi amba mini kha muthu ane a khou ṱoḓa u mona-mona na hafha fhethu ha Richtersveld ṋamusi? Ngoho ndi ya uri musi hu tshi khou edziswa zwa u bveledzwa ha muthu, huna dzi nḓila ṱhukhu na vhathu vhaṱuku. Hu tou vha na ku ḓorobo kuṱuku kune kwa vhonala ubva kha vhathu vhane vha dzula henefho na vhane vha vha vho tou ḓa u dala. Zwithu zwine wa nga ita azwo ngo tou ḓala.
Huna zwa vhulimi zwine zwa vha na mbuyelo tsini na mulambo wa Orange, fhedzi mushumo muhulwane kha vhupo ndi zwa maini wa diamond, une wa vhonala u tshi langiwa nga vhathu vhane vha vha nnṱha vhukuma. Ni songo tenda ndi tshi ambesa nga hezwi, Richtersveld hu ya kona u yeya a zwi konḓi u dzudzanya lwendo lwa hone lwa hafha fhethu ho khetheaho ha Afrika.
fhedzi, ri saathu isa phanḓa, ndi fanela u amba uri Richtersveld unga si kone u hu pfesesa arali u nga nnḓa. Vunḓu heḽi ḽi tou nga nyala: hu sokou vha na zwipulumbu zwo vhalaho na zwimela zwo tsitsikanaho zwo fhambananaho, ha vha fhethu ha zwa polotiki na ha mvelo henefho hoṱhe. Zwinzhi zwine zwa ṱalusa Richtersveld ndi tshipiḓa tsha Namaqualand tsho vuleaho, hune hunwe unga si kone uhu amba usa ambe vho na hunwe.

Namaqualand

Sa Richtersveld, Namaqualand ho oma na hone ndi dzingu ḽo sokou imaho tswii. Munwe uri, uri hu ḓale hafha fhethu unga wana ho ḓa muthu muthihi nga square kilometre, nahone nḓila ya u tou thoma, yo thoma u itwa nga 1960. Nga nḓila, ḓorobo ndi ṱhukhu ya dovha ya phaḓalala, yo fhambana na dzinwe ngauri ha vha na ḽinwe shango vhukati. Fhedzi musi ri tshi khou amba nga ha Richtersveld, ndi fhethu ha vhuḓi kha u dala ha kona u swikelea vhukuma.
Vhunzhi ha vhathu, musi vha tshi thoma u ḓivha Namaqualand ndi ‘daisies’. Hafha hu vha hu fhethu huṱuku hune vhunzhi ha zwimela zwa ḓaka zwamela nga khalanwaha. Hezwi zwithu ndi zwithu zwine zwa fanela u vhoniwa, ndi ngazwo zwine wa wana vhunzhi ha vhathu vha Namaqualand district vha tshi dzula vho dalelwa nga vhaendela mashango nga tshifhinga tsha u ita maluvha. Mashudu mavhi, unga si kone u tou vhalela tshifhinga tsha maluvha zwi ya ḓaḓisa.

Tshifhinga Tshavhuḓi tsha u Dala

Richtersveld ndi, fhethu hune ha wela kha soga ro tevhedza milayo. Minwedzi ya tshilimo (vhukati ha Tshimedzi na Luhuhi) hu vha hu tshi khou fhisa vhukuma ha dovha ha oma mufhiso wa hone uya swika kha 50 degree. Minwedzi ya vhuria Shundunthule na Fulwana hu ya rothola, nga maanḓa nga madekwana na nga matsheloni. Zwino u fanela u tou ṋanga uri u khou funa zwifhio.
Nga nḓila, u fanela u edzisa u dalela Richtersveld nga khalanwaha ya maluvha musi hu tshi kha ḓi tou thoma spring (mafheleloni a Fulwana). Dzi temperature dzi vha dzo dzika na mutsho uvha u wavhuḓi. U tshi nga isa phanḓa hetshi ndi tshifhinga kha nwaha tshine vhunzhi ha zwimela zwa vha zwi tshi khou ita maluvha, zwi tshi khou nakisa shango nga mivhala yo fhambanananaho ya maluvha, mivhala yo no nga ya Jackson Pollock painting.
U fanela u ḓivha hezwi, ahuna pfulufhedziso. Musi ndi Eksteenfontein, sa tsumbo, mvula yo mbo ḓi thoma una lwa awara dza 24 ha thoma u rotholisa zwinwe, ha ḓa na muya u tshi khou rotholisa zwinwe, ra tea uto ita fhethu hune ha ḓo dzula vhathu vhaṱanu vhe vha vha vha tshi khou ita zwa u biker vha vhuya vho thaba, vha tea u wana vhududo.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe