Zwithu zwa Ndeme zwa Agroecology
Milayo mihulwane ya agroecology ivha yo ditika nga u bveledza mavu ane avha matete ya dovha ya vha i tshi khou tutuwedza vhafuwi uri vha fhe mavu zwiliwa u fhira u fha tshimela. Agroecology i hulisa zwithu zwine zwa vha uri ndi zwa sialala na ndivho yapo, zwine zwa ita uri zwi mangadze na u kona u londa ndivho ya zwithu zwapo ya zwa Iroquois nation, liambele la lushaka lwa American. Agroecology i dovha hafhu ya vha i tshi khou hulisa uri zwa u lima zwi fanela u amba zwa 7th Generation Principle. Hoyu mulayo uya kona u amba uri tsheo ine ra i dzhia namusi i fanela u isa kha u londa shango mirafho ine ya swika sumbe uya kha vhumatshelo. Hoyu mulayo u dovha hafhu wa tutuwedza u khwiniswa ha mavu a mutakalo kha u disa mulayo une wa vha u tshi khou ri ri khou fanela u londa mutakalo wa mavu na u bvelela ha tshimela.Zwa u bveledza zwa agroecology zwi vha zwo ditika nga milayo ya ecological vha fulufhela uri hu fanela u fhungudzwa u shumiswa ha zwithu zwa nga nnda‐ndi muhumbulo wo tou rengiwaho.
Agroecology i shumisa zwithu zwau lima u fana na u lima zwimela zwinzhi fhethu huthihi, ndila ya sialala ya u fasha khovhe na zwa u fuwa zwithu zwa u rengiwa (musi zwi tshi khou hanedzana na dzi femeni zwa zwifuwo), u tanganisa zwimela, miri, zwifuwo na dzi khovhe, u nyora u shumiswa ha manyoro, zwi tshi khou katela na u shumisa mbeu ya henefho tsini na vhana vha zwifuwo.
Agroecology na zwa u Lima
Vhalimi vhane vha vha vha tshi khou shuma na zwa agroecology muhumbulo muhulwane hu u khwinisa mutakalo wa mavu na u nona hao, zwa engedza u dala ha zwiliwa, kha zwiliwa zwine zwa vha zwo kaliwa, zwa khwathisa na vharengisi kha zwine vha vha vha tshi khu bveledza zwa dovha zwa fhata na ndivho ya zwithu zwa kale na milayo.
Ubveledziwa ha Agroecology
Agroecology asi zwithu zwa zwino – umga kona u zwitalusa kha zwithu zwa saitsi ubva nga 1920. Zwazwino, agroecology yo no dzhena ka zwa dzi nyambedzano na vha mashango davha na zwiimiswa zwa UN.Hono ambiwa uri agroecology i dzhenisa zwithu zwa polotiki, ikonomi na zwa mvelo’ u tendeliwa ha lifhasi nga ha dzi pfanelo dza mme wa shango’ zwe zwa sikiwa nga duvha la, World People’s Conference nga ha u shanduka ha kilima nga 2010.
Vha The Food and Agriculture Organization vha United Nations (FAO) vho vha na dzi semina nga ha agroecology vha tshi khou thusa u tshimbidza shango uri vha kone u shandukisa zwiliwa zwavho na ndila ya zwa vhulimi uri vha kone u kondelela zwa u lima fhethu hune ha vha ri ndi huhulwane. Agroecology vha vha vha tshi khou toda u di wana vha tshi khou swikelela uri hu sa vhe na ndala na luthihi nahone vhanzhi vhane vha vha vha tshi khou kona u bveledza miloro ya United Nation.
Ubva kha hedzi dzi seminar dza FAO, ho vha na dzi element dzi tevhelaho dzine dza vha dzi tshi khou amba nga ha agroecology:
U dala
U shumisa zwithu zwo fhambanaho uri zwiite zwithu zwithihi
Zwine zwa vha zwo lingana
U wana tshithu nga ndila ya u konda
U vusuludza
U sikahafhu
U kovhelana ndivho
Vhathu na vhunde, ha matshilo avho
Vhudifhinduleli ha u vhusa
U mona na u ima ha ikonomi
Dzi element dza 10 dza agroecology dzi ya swika hune dza tangana dza dovha dza vha dzi tshi khou ditika nga tshadzo.
Agroecology Afrika Tshipembe
Zwo wanala uri hunwe na hunwe kha lifhasi agroecology yo kona u bvelela, muvhuso wapo wo vha u tshi khou tikedza. U tikedziwa nga muvhuso zwo sia mvelelo dzine dza vha uri dziita uri vhathu vha kone u tshimbila na tshifhinga na u kona u amba na vha muvhuso uri vha kone u vhea milayo ine ya kona u tikedza hezwi.Afrika Tshipembe, huna zwine zwo nwaliwa zwa vhuna ‘nyambedzano dza tshiphirini’ dza Thangule 2011 zwo tanganiswa na zwa u lima zwe, vha mulayo wa hone wa vha u tshi khou ri ndi zwo nwaliwaho zwa vhu 12.
Zwine zwa vha uri zwi khou itwa tshifhinga tshothe uri u kone u langa nga ndila ya muvhuso zwi vhidziwa upfi, arali u tshi khou toda u gonyisa compliance, usa vhonala, zwi sa wanali na zwine zwa vha uri zwi ya vhalea u tshi khou tikedzana na vhundeme ha zwithu zwine zwa vha uri zwo tsireledzea kha tshitshavha tsha po na musi zwi tshi khou ya mashangodavha.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe