Muongi kha ḽa Soweto
Nga murahu ha musi vha tshi fhedza pfunzo dza vho dza secondary, vho-Albertina vho mbo ṋi vhona uri ndi khwiṋe vha tshi vha muongi. Nga 1940 vha mbo ḓi vha muongi kha sibadela tsha Johannesburg General Hospital, he vha ḓo shuma na mufumakadzi wa vho-Mandela wa u thoma Evelyn. Ndi henefho he vha ḓo shuma na muhalivho wavho vha saathu u maliwa Barbie.
Vhutshilo ha musi vha tshi khou pfumbudzelwa vhuongi ho vha hu songo leluwa. Vho-Albertina vho ḓo tshenzhema tshitalula tshine tsha vha tshi tshi khou bva kha vhashumisani navho vha vhatshena na vhane vha vha uri vhaṱha havho. U tshi nga isa phanḓa vho vha vha tshi khou shumisa muholo wavho u ḓi rengela uniform tshfhinga tshinzhi vho vha vha tshi tshi fhedza vha hostel.
Sa muongi muhulwane vho-Albertina vho vha vha. Vho vha vha tshi vha vho fara mishunga yoṱhe vha tshi khou tshimbila muḓi nga muḓi vha tshi tou tevhela na vhalwadze vho fara zwa uvha lafha, hezwi zwo ḽo leludzwa ngauri vha vha na suthukheisi ine vha kona u panga mishonga vho i hwala nṱha ha ṱhoho.
Vho-Albertina vho mbo ḓi vha muongi ane avha mulayoni nga 1944 vha vha muongi wa Midwife nga 1954. Nga 1980 ho mbo ḓi pfi ndi vhone muhulwane wa vhaongi kha sibadela tshiṱuku tsha Orlando East, Soweto. Vho isa phanḓa na u shuma u swika vha tshi notha nga 1983.
Ubva hafho vha ya vha shuma kha dokotela Dr. Abu Baker Asvat, dokotela o ḓiimisaho nga eṱhe Soweto. Avha tendela u isa phanḓa na zwithu zwavho zwa polotiki hezwi zwa ita uri havha vhavhili vha pfane vhukuma. Vha isa phanḓa na u shuma khae u swika atshi vhulaiwa nga 1989.
U Kondelwa ha Vhafumakadzi na Vhana
Nga 1950 vho-Albertina vho vha tshipiḓa tsha vhuṱhogwa vhukuma kha u mbofholowo ya Afrika Tshipembe. Vho vha vha tshi tou vha phanḓa musi hu tshi khou lwelwa zwa u tsikeledziwa ha vhafumakadzi na u tshimbila wo hwala basa.
Vho-Albertina vho vha vha nga ngomu kha zwa u amba na vhaongi uri vha ye Tanzania u ima kha vhuimo ha vhaongi vha British vhe vha ḓo ṱuwela ḽa Tanzania ḽi tshi ḓiimisa nga loṱhe. Nga 1983, vho vha vho farisana kha vhuprisidenthe ha United Democratic Front (UDF).
Nga 1989 vho rangaphanḓa dzi nyambedzano dza vhahulwane vha UDF uya Europe na USA vha tshi ṱangana na mu Prime Minister na muprisidenthe uri vha ḓivhe zwine zwo shaka vhunzhi ha vhathu vha Afrika tshipembe nga mulandu wa muvhuso wa tshiṱalula.
Hoyu mushumo wo ḓa na mbadelo, zwine zwa ṱangana na u tambudzwa nga mapholisa, uiledzwa u shuma na u vhaiswa. nga murahu ha musi thambulo yo fhela Afrika Tshipembe ḽa mbo ḓi vha na khetho dzo vhofholowaho nga 1994, vho-Albertina vho vha muraḓo wa phalamennde, nahone vho vha vha tshi ṱoḓa u vha hone vha tshiitela vhanwe vhafumakadzi na vhana.
Lwa minwaha ya 50 vhutshilo ha vho-Albertina vho vhu fhedza vho tou fombe kha tshiimiswa tsha vho, Albertina Sisulu vha tshi khou tou shuma vha sa imi kha u khwinisa vhutshilo ha vhana na vhaaluwa.
Ndi vhone muthomi wa Albertina Sisulu Multipurpose Resource Centre/ASC ye ya vha yo tou fombe kha u bveledza Orlando West, tshitshavha tshe muṱa wa ha Sisulu wa vha u tshi dzula hone. Hetshi tshiimiswa tshi vha tshi tshi khou ṱoḓa u swikelela matshilo a ḓuvha na ḓuvha na u leludza thambulo vha tshi khou fha tshumelo dzine dza fana na hedzi: Tshikolo tsha vhana vhane vha vha na ṱhoḓea; u ṱhogomela vhana vha tshi kha ḓi vha vhaṱuku; fhethu hune ha shuma musi tshikolo tsho no bva kha vhana vhane vha vha na vhuholefhali hune vha ḓo kona u guda mishumo ya zwanḓa uri vha kone u tholiwa na u dzhenela kha tshipiḓa tsha ekonomi ya shango; Tshiimiswa tsha zwiḽiwa zwa mutakalo; Holo ya zwivhuya; Tshiimiswa tsha u ya vhathuni.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe