Afrika Tshipembe ndi ḽinwe ḽa mashango ane asa vhe na malwadze mavhili ane a vhulaha mivhuḓa nga u ṱavhanya. Ane avha Myxomatosis na Viral Haemorrhagic. Nga mbuno hei u ḓiswa ha mivhuḓa i tshi bva kha manwe mashango azwo ngo tendeliwa na luthihi. Ahuna mushonga wa u lafha haya malwadze nahone aḓa nga zwilumi zwo no nga vhunyunyu zwine zwa vha zwi muyani.
Kha ḽa Afrika Tshipembe rina mivhuḓa ine zwi ya konḓa uri i vhaiswe ine ya vhidzwa upfi Riverine. Hune ṱhukhu dzine dzo ṱuwa hune dza bva hone hune arali malwadze ovha atshi khou ṱoḓa u dzi fara ahu wanali mushonga nahone dzi nga lovha. Hei muvhuḓa azwi ambi uri inga tou fa fhedzi lini na mivhuḓa yo no fuwiwa miḓini ivha i khomboni ya unga kavhiwa nga malwadze.
Tshiphiri tsha mivhuḓa yo takalaho ndi u dzula fhethu ho kulumagiwaho na zwa u ḽa zwa mutakalo.
Arali hune ya dzula hone ha vha huna tshikha, na mirundo yo sokou ḓalaho na manyoro zwi ya kona u ḓisa Coccidious. Coccidious ndi vhunwe ha vhulwadze vhune havha hu hone kha mivhuḓa, hune ha vhonala arali i tshi dzula fhethu hune ha vha na mashika.
Hovhu vhulwadze vhuya kona u vhonala kha muvhuḓa musi wo dzula, nga u zwimba ha thumbu, na maṱo o kovhelaho. Uya kona u vhona nga muvhuḓa musi u tshi vho nukhisa zwinwevho. U nga kona u shela Soluble Sulphur kha maḓi ine ya khou ḓo anwa (u fanela uvhala zwidodombedzwa). Arali wa kona u lafha hovhu vhulwadze vhu saathu hulela uya kona u tshila.
U fanela u bvisa mivhuḓa yoṱhe ine ya khou lwala kha ine yavha na mutakalo wa kulumaga zwavhuḓi hune ya dzula hone. Arali muvhuḓa une wa khou lwala wo vha u fhethu hune ho itwa nga ḓirata ufanela u kulumaga naho. Vhudzulo hune havha uri ho itwa nga mabulanga hu kulumagiwa nga dipe ha litshiwa ḓuvha ḽi ḓo hu omisa.
U fanela u bvisa zwithu zwoṱhe zwa u ḽela na mahatsi wa dzi fha mahatsi ane avha a vha uri o kuna u swikela muvhuḓa u tshi fhola. U ifhe na maḓi ane avha na mutakalo.
Uya kona u vhona nga u rothisa malofha zwine zwa vha tsumbo ya usa ḽa zwithu zwine zwa vha na mutakalo kana u shanduka kha kuḽele. U fanela u bvisa zwiḽiwa zwoṱhe zwa kale wa vhea mahatsi ane avha na mutakalo na maḓi are na mutakalo. Wa ṱuṱuwedza muvhuḓa uri ubve nga u u gidimisa. U wana ḓuvha kha muvhuḓa zwi ya ita uri u ḓi pfe zwavhuḓi uya kona u tshimbila wo vhofholowa.
Enteritis iya vhulaha nga u ṱavhanya. Yo no ṱhasela zwipuka zwinzhi ya zwivhulaha hu saathu fhela awara dza 24. I vhonala i tshi nukha vhukuma, nahone na mivhuda iya kona u lala nga lurumbu ṱhoho yo sedza murahu i tshi khou fema u vhavha. U ṱavhanya u dzhenelela zwi nga i thusa. U fanela u dzi ḽisa maṱari a strawberry nga u ṱavhanya musi u tshi vhona vhulwadze arali zwa nga bala u fanela u vhidza vhaḓivhi.
Hezwi zwi ya vhangiwa nga u lumiwa nga minwe mivhuḓa kana tshilonda tshiṱuku. I thoma sa tshilonda tshituku nga fhasi ha lukanda tshine tsha kona u kwamea. Nga murahu ha maḓuvha maṱuku, hu ya kona u vhonala ḽivhala ḽitsu. U fanela u kulumaga fhethu ha hone nga mishonga na lufhanga lune lwa pfa wa kona u khatha kha ḽivhala ḽitsu. Hu ḓo thoma u bva vhulwa nahone u fanela u zwiita vhuṱanzi uri ho bva hoṱhe. U fanela u ḓodza Syringe ya 10 cc ina 1% Hydrogen Peroxide a i ḓodza kha tshilonda. Hezwi zwi thusa kha u fholisa tshilonda. U fanela u dovha wa lavhelesa musi hu tshi fhela maḓuvha uri vhulwazde avhu khou ya phanḓa naa.
Snuffles (murotholo) kha muvhuḓa zwo ḓowelaya. U fanela u vhea muvhuḓa fhethu hune hu sa dzhene muya munzhi hune havha hu sina mivhuḓa hone. U fanela u lafha nga Antibiotic arali mukhushwane wa isa phanḓa. U fanela u ṱoḓa nḓivho kha vha ḓivhi.
Pasteurella hei i ṱhasela u fana na mukhushwane hu tou vha uri muvhuḓa uvha u tshi khou sokou atsamula u vhavha na hone hu tshi khou bva na vhu milaḓi maduda asa khou fhira kha dzi ningo. Nga ngomu ha mulenzhe wa phanḓa hu ḓo kuvhatedza uri vhu milaḓi vhu songo ḓadza khofheni nga uvhu bvisa kha ningo. Hovhu vhulwadze vhu a lafhea vhu ṱoḓa uri u lafhe muvhuḓa wo u bvisa kha miṅwe.
Malocclusion ya maṋo ndi thaidzo khulwane nga maanḓa na hone zwi ya itwa nga uri yo vha yo vhaisala. Maṋo a muvhuḓa avha atshi khou sokou hula, nahone arali asa ṱangana zwavhuḓi (a nnṱha na afhasi afanela u lingana) adzulela u hula. Zwi itwa nga muvhuḓa usa khou ḽaho zwavhuḓi na hone uya vha u tshi khou pfa vhuṱungu. Maṋo anga ṱangana fhedzi hezwi azwi tandululi thaidzo. U faneala u bvisa muvhuḓa une wa wanala una vhuthada hovhu ndi zwone zwithu zwa khwiṋe.
Ear Canker hezwi zwi itwa nga dzi mbadzhane dzine dza dzula kha nḓevhe ya muvhuḓa. Hezwi zwi avhavha vhukuma na hone uya kona u zwivhona nga murahu ha nḓevhe ho tsukuluwa hezwi zwi fanela u ṱavhanya zwa lafhiwa ngauri arali wa sa lafha zwi ya ita uri ipfese vhuṱungu kha nḓevhe. Hovhu vhulwadze vhu nga lafhiwa nga mapfura avhana kha nḓevhe kana nga Ivomec (ndi mapfura anngu a nga rengwa kha vha ḓivhi sa murengi) mivhuḓa yoṱhe i fanela u lavheleswa tshifhinga tshothe nga murahu ha nḓevhe.
Hu dovha havha na sore hocks ndi zwilonda zwine zwa vha zwi nga fhasi ha mulenzhe. Hezwi zwilonda zwi wanala nga phanḓa na murahu ha mulenzhe zwiitwa nga fhasi hune havha uri ho oma musi i tshi kanda. Rexes (dzine dza vha dzi dza u beba) hedzi dzi a ofha vhukuma hezwi zwilonda nahone dzi fanela uvha dzi na zwithu zwavhudi zwine zwa vha uri ndi zwa u eḓela. Fhasi ho omaho ndi hone ha khwiṋesa vhukuma hu nga fafadzelwa Gentian Violet kha zwilonda uri zwikone u fhola.
Maṱo ane avha uri o kavhiwa anga lafhiwa nga tie ya Chamomile kana Terramycin luphuse lwa maṱoni, zwine zwa wanala kha vha ḓivhi.
Mutsiko di wone une wa vhanga vhunzhi ha malwadze kha mivhuḓa. Na mivhuḓa yo takalaho iya mbo ḓi lwala. U fanela u vhea mivhuḓa kule na zwivhulai kana phosho zwoṱhe zwi ḓo tshimbila. Arali dzina mutsiko nga zwinwe zwiitisi u fanela u shela mushonga wa u bvisa vhuthada kha maḓi na fhethu hune ha sa vhe na phosho hu nga thusa. Kha dzinwe dzi nyimelo, u nga shela rotha Whiskey kha mafhi ane akhou dudela.
Vhulwadze ha mutsiko une wa vha wo vhangiwa nga mufhiso. Arali muvhuḓa u tshi khou wana mufhisi wo kalulaho wo no swika 25°C zwi ya mbo ḓi bala. U fema zwi ḓo vha zwi tshi khou konḓa nahone dza thoma u thaba. U fanela u fafadzela maḓi a u rothola wa isa na boḓelo ḽine ḽa vha na maḓi ane a khou bva kha tshi kwatulusi uri dzi kone u awela.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe