U Fuwa Muvhuḓa u tshi Khou Itela u Tsireledza Zwiḽiwa

©Judy Stuart
Mivhuḓa ndi phindulo ya zwiḽiwa zwine Afrika mahayani na dzi ḓoroboni hune ha vha na mbalo nzhi ya vhathu vhane vha sa shume. Tshitshavha tshine tsha khou tambula tshi nga gudiswa nḓila ya uita zwiḽiwa zwine zwa fhedza tshifhinga tshilapfu zwi hone zwi tshi bva kha kunele kwa mvula, unga ṱavha miroho wa wana mivhuḓa ine ya ḓisa dzi protein dzine dza ḓisa mutakalo wa vhuḓi.
Vhunzhi ha mahayani uya wana huna muthu muhulwane na vhana. Kholomo, mbudzi na nngu zwine nngu dzi a konḓa u dzi langa ngeno khuhu dzi tshi ṱoḓa mavhele ane a dovha a ḽiwa nga vhathu.
U fuwa muvhuḓa zwi na mbuyelo nnzhi: kha muvhuḓa huna protein nnzhi ṋama ṱhukhu iya ita zwithu zwihulwane. Adzi ṱoḓi fhethu huhulwane ha u dzula u fhirisa zwinwe zwipuka na hone zwo leluwa u zwi langa dzi ḽa kha miroho yo no bva ngadeni dza ḽa na zwiḽiwa zwo salaho sa vhurotho na vhuswa ho salaho dzi aḽa.
Naho zwo ralo vhathu vha fanela u gudiswa uri dzi fariwa hani. Mivhuḓa i fanela u dzula tshiṱahani, zwine zwa amba uri u dzi fara zwavhuḓi zwi bva kha vhalangi arali dza litshedzwa dzi fa zwine zwa vha zwa vhuṱungu.
U tshi thoma u ṱoḓa maḓi, ngade ya mitshelo na u langa. Maḓi a mvula unga a shela kha mabakethe na mafagi. Maḓi o kiwaho ashuma u sheledza ngade ya miroho ine ya fanela u dzula i tshi khou bveledza nwaha woṱhe.
U ṱavha miroho na minwe miri uri hu dzule ho ṱavhiwa. Carrots na spinach ndi zwone zwiḽiwa zwa nnṱhesa zwa muvhuḓa - fhedzi na cauliflower, cabbage na beetroot iya fhiwa. Parsley na yone i ya funiwa vhukuma na tonic na strawberries zwa ḓaka ndi mushonga wa tsukanyo. Hay inga bviswa kha mahatsi ubva kha mahatsi maṱuku a ḓaka na yone iya funiwa vhukuma.
Manyoro a muvhuḓa aya nyora ngade yeneiḽa ya miroho. Vhana vha muvhuḓa vha tshi khou tshi khou ṱhogomelwa nga urali vha ya vha zwiḽiwa zwavhuḓi, uya kona na uvha rengisela na vhanwe vhafuwi – vhane vho pfumbudziwa.
Mukumba wo no bva kha muvhuḓa wo vhulaiwaho unga shuma kha zwithu zwinzhi. Zwi tshi bva kha uri wo khwaṱha u guma gai. Ine ya vha uri yo khwaṱha i fanela u rengiswa nahone u ḓura.
Vhunzhi ha zwiambaro zwa mvelelo zwi aṱoḓa u ṱanganiswa na mukumba, mukumba wa muvhuḓa une wa vha na muvhala wavhuḓi sa wa New Zealand Reds unga shumiswa kha ṱhoho etc. mukumba uya kona u ita ma slippers, karosses kana minwadzi na mutshila, milenzhe nayone iya shuma sa tshithu tsha u fara khii. Nga nnḓa ha u bveledza ṋama, lukanda lwa muvhuḓa lu akona u sika mushumo zwa ḓisa tshelede muṱani.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe