Alpaca ndi mirado ya dakani ya dzine dza bva South American camelids. Dzo shuma lwa minwaha ine ya swika millennia hu tshi khou funiwa uri dzo ita thethe dza dovha dza vha uri dzi funeliwa fibre yadzo. Unga kona udzi geredzela luthihi nga nwaha musi hu Lutabvula, iya kona u ita uri zwiliwa zwi vhe ulu nahone i dzhiiwa sa fibre ine ya shuma vhukuma kha u bveledza zwifuwo.
Zwibveledzwa Zwine zwa Itwa nga Fibre ya Alpaca
Fibre Alpaca yo ita thethe ya vha downy, ivha i tshi tou nga mukumba musi u tshi Iifara. Hu ya ambiwa uri i vha i tshi fhira ulu katanu nga u khwatha na u suvhelela u fhira ulu ya dovha hafhu ya lapfa u fhira dzinwe dzi fibre dza mupo. Huna zwithu zwinzhi zwine zwa vha uri zwo ya nga u fhambana zwine zwa thusa kha u talusa vhutete ha fibre hei. Fibre ine ya vha uri yo diimisa nga yothe iya vha ina lukanda lwa nga nnda lune lwa vha lu nga nnda ha fibre.
Musi wo vhea tshikaloni uya nntha ha hone zwi vha zwi tshi khou swika 0.04 microns wo vha mbedza na 0.08 microns ya ulu. Hezwi zwi vha zwi tshi khou tou amba uri fibre hei ivha yo khwatha u fhira ulu na nga vhutete. Musi wo kala u lapfa zwi vha zwo lapfa u fhira zwothe ulu na mohair zwa dovha hafhu zwa vha zwi tshi khou tutuwedza vhutete ha fibre ya alpaca kha hedzi tshaka mbili dza fibre.
Fibre ya Alpaca i ya kona u kondelela madi, ya kondelela solar radiation ya dovha ya kona kha zwa microscopic i tshi khou fha zwithu zwa insulation.
I vha i sina lanolin, zwithu zwine zwa vha na mapfura zwine zwa vha zwi tshi khou bva kha ulu ine ya vha yo bveledziwa nga zwifuwo. Uri u kona u fhungudza mishonga hei zwi toda u fhungudziwa ha lanoli, kha ulu ya nngu zwine kanzhi zwi ya vhanga uri u thothoniwe zwine zwa vha hu usa andiwa nga zwinwe zwine zwa vha henefho. Naho zwo ralo alpaca a iti zwa uri muthu a thothoniwe nahone yo faneliwa nga u shumiswa kha zwiambaro zwa vhana na vhathu vhane vha vha na lukanda lune lwa tavhanya u fara zwithu.
Alpaca fleece i vha i tshi khou da nga mivhala ya 22 yo fhambanaho na u taluswa ha mirunzi na u taluswa ha vhutete zwine zwa vha zwi tshi khou fhambana ubva kha 16 na 30 ya dzi microns. Musi micron i tshi khou vha fhasi ndi hone i tshi khou vha thethe. Mivhala i vha i tshi khou fhambana ubva kha mutshena, na mirunzi ya buraweni na gireyi na mutsu hune mutshena wa tou vha wone muvhala une wa vhonala.
Tshala dza dzi Alpaca Fleece
Huna tshaka mbili dza alpacas, huna Huacaya ine ya vha i tshi tou nga ya nngu-u fana na fibre ya tshipontshi na Suri alpaca ine ya vha ndapfu, ya vha thethe. Huacaya fibre ina wavy fibre ine ya dovha ya vhuyelela kha tshivhumbeo tshayo nga murahu ha tshifhinga nahone yo faneliwa vhukuma nga u ita zwibveledzwa zwine zwa tou rungiwa.
Suri fibre ina zwinwe zwine zwa vha uri azwo ngo doweleya zwa silk-like lustre nahone ndi yone ine ya tou themendeliwa musi hu tshi khou itwa zwibveledzwa zwa u fhedzisa u fana na dzi suthu dza Alpaca.
Alpaca fleece i vha i tshi khou toda u kaliwa nga ndila yone hu tshi khou iteliwa u fhungudza u vha hone ha coarse fibre, dzine dza vhidziwa upfi guard hair. Zwithu zwine zwa nga mbebo ine ya vha uri asi ya vhudi, u dalesa ha protein kha zwiliwa zwa alpaca na vhuhulu ha tshifuwo. Zwi ya ita uri hu vhe na zwithu zwine zwa vha uri asi zwavhudi ka fibre.
U Vhewa ha Alpaca Fleece
Huna zwithu zwinzhi zwine zwa vha uri zwi vha zwo dzhenelela musi hu tshi khou bveledziwa zwibveledzwa zwa fibre ya alpaca. Hezwi zwi thoma nga u kana fleece. Unga kona u i kana luthihi nga nwaha nga nwedzi wa Khubvumedzi na Tshimedzi, zwi tshi khou bva kha mutsho wa vhuria wa Afrika Tshipembe.
Dzothe khulwane na crias (vhana vha alpaca) vha tshi kha di vha vhatuku ubva musi vhana minwedzi ya rathi dzi ya kona u geriwa mavhudzi nga mugeri ane a vha uri uya kona vhukuma hu tshi khou shumiswa zwishumiswa zwine zwa fana na musi hu tshi khou geriwa dzi nngu. Ine ya vha thukhu iya kona u bveledza 1 kg ya fibre ngeno khulwane i tshi nga kona u bveledza zwine zwa nga swika 2.5 kg tshinwe tshifhinga zwa fhira.
Zwino fibre u nga kona u tou i dobela nga zwanda yo kuna wa bvisa matari ane a nga vha o wela khayo u fana na mipfa na mahatsi. Zwino dzi fibre dzine dza vha uri dzi khou fana ha tanganiswa na mivhala. Vhanwe vhabveledzi vha nga kona u tanganyisa zwithu zwavho ga ndila i mangadzaho. Sa tsumbo fibre ine ya vha burawerni kha tshifuwo tshi tshena tshine tsha vha na mavhala a buraweni.
Huna zwa skirting musi hu tshi khou geriwa kana nga murahu ha musi ho no fhedziwa u geriwa musi mavhudzi ane avha uri aya vhonala u tshi nga kona u a kala avha atshi khou swika 30 microns aya bviswa kha ane avha uri ndi avhudi kha fleece. Mushumo wone wone wa u fhungudza mavhudzi musi tshigayo tshi tshi kona u bvisa zwothe zwine zwa vha uri zwo khwatha kha mavhudzi.
Fibre iya kona ha u iswa uri i kona u shumiwa tshigayoni tshine tsha vha Butterworth Eastern Cape. Minwe mitshini ine ya shumiswa musi hu tshi khu itwa mohair asi yone ine ya shuma musi hu tshi khou itwa alpaca fibre. Fibre i thoma nga u tanzwiwa, musi wo khethekanya mivhala wa kona u omisa wa kona ha u ita carding, hezwi zwa carding zwithusa u vhea dzi fibre nga ndila yone uri dzi vhe dzo lugela u moniswa uri dzi kone u vha zwithu zwa u runga kana zwa u luka.
Mbebo na Alpaca Fleece
Msi u tshi khou bebisa u tshi khou tou toda munwe muvhala une wa vha uri wo khethea, nga maanda muvhala wa gireyi. Huna dzi thoduluso nnzhi dzine dza vha uri dzo itwa kha u bebisa musi u tshi khou toda hoyu muvhala vha ralo vho Alison Notley, mupresidenthe wa Afrika Tshipembe wa zwa Alpaca Breeders Society vha dovha vha vha vhone mune wa Helderstroom Alpaca.
Vha Australia vha khou ita zwithu zwinzhi kha u khwinisa mbebo ya maimo a nntha ya alpaca nga maanda ho sedziwa zwa u khwatha, na u fhungudza zwinwe zwine zwa sa vhe zwa ndeme u bva kha zwa fhasisa uya kha zwa nntha zwa fibre (coarse guard hair).
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe