Aquaponics: Thandululo ya Vhuthada ha Zwiliwa

Aquaponics na Green Revolution

©Henk Stander
Shango li nga tangana na thahalelo ya zwiliwa arali ha sa dzhiiwa maga mahulwane nga u tavhanya na vha zwa vhulimi, u itela u thivhela ndala. Hoyu wo vha u mulaedza nga 2019 une wa vha u tshi khou bva kha vha World Wide Fund for Nature (WWF), zwine zwo do sumbedza uri Afrika tshipembe hu do bveledziwa zwiliwa zwine zwa swika 50% na u fhira uri zwi kone u swikela vhadzulapo vha hone vhane vha swika 73 million nga 2050.
Izwi zwa aquaponics zwone zwi nga kona u shuma na nahone zwa vha thandululo ya thahalelo ya zwiliwa? Vha European Union Parliament's Science Committee vha vhona zwi tshi do ralo. Kha muvhigo wavho wa 2015, aquaponics yo vha i tshi kha mutevhe sa inwe ya dza fumi dza zwa u bveledza zwine zwa nga kona u tutuwedza matshilo a vhathu lwa minwaha ya 50 ine ya khou da.
Shango li tsinisa na u vala ndila. Huna hezwo, vha zwa vhulimi vha khou dzhena kha zwithu zwa vhuvhili zwa u tandulula zwa zwithu zwidala. Hezwi zwi vha zwi tshi khou amba uri ri fanela u thanya, ra kona u da na ndila dzine dza do kona uri thusa kha u bveledza zwiliwa.
U shanduka, u tutshela na zwithu zwine zwa vha zwa tshi zwino zwa technology zwi ya todea kha zwa green revolution zwine zwo no vha hone, hezwi zwi vha zwo katela na u kona u kondelela maanda. Vhabveledzi na vhathu vha zwa vhulimi vha fanela u fhata zwithu zwa tshothe, zwine zwa kona u tshilea nazwo, zwine zwa shuma na zwiliwa zwine zwa vha na pfushi zwi tshi khou itwa nga u langiwa nga vhurangaphanda, zwiito zwine zwi ya kona u vhambadza na u kona u shumisana vhukati ha zwigwada zwine zwa vha uri zwi khou shuma zwothe na vhadivhi vha fanela u bvisela khagala ndivho ine vha vha nayo. U ita dzi thoduluso na u shuma wo di funga zwi fanela u dzheniswa kha u kona u bveledza nahone hezwi zwithu zwothe zwi fanela uvha zwi tshi khou tutuwedziwa nga u shuma.

Ndi mini Aquaponics?

©Henk Stander
Aquaponics ndi ndila ya u bveledza ya u kona u bveledza zwiliwa nga mutengo une wa vha uri uya farea, ndi u bebiwa ha zwifuwo kha madi a vhudi zwine zwa nga khovhe na lobster nga ndila ya u zwidovholola musi u tshi khou fuwa khovhe, zwi vha zwo tangana na u bveledziwa ha zwimela hu sina mavu nga ndila ya hydroponic.
Khovhe musi dzi tshi khou fuwiwa hu vha huna vhushaka na zwimela nga ndila ya u thusana ine zwa vha tsinisa. Malatwa a khovhe avha o dala nga phosphate na nitrogen zwine zwa fhelela kha madi zwa kona u kwashea nga mulandu wa zwitshili nga ndila ine ha vha hu sina vhutungu. Malatwa ashuma sa pfushi ya tshimela. Tshimela tshi vha tshi tshi khou kulumaga madi nga murahu ha musi asaathu u humela kha khovhe. Ahuna malatwa ane avha atshi khou ya nnda na hone 90%ya madi i shuma kha zwa khovhe u fhira kha zwithu zwa sialala.

Aquaponics u Pfumbudzwa na Pfunzo

©Marinda Louw
Zwi ya tutuwedziwa vhukuma uri vhafuwi vhaswa vha khovhe vha fhedze zwine zwa vha uri ndi ndowelo vha saathu thoma u ita hezwi zwithu. Huna vhathu na zwiimiswa zwinzhi zwine zwa thusa nga u pfumbudza Afrika tshipembe.
Vha Aquaponics Society of South Africa vha na website ine ya disa ndivho na u kona u tikedza vhathu vhaswa na u tumbula ndivho ya zwa u fuwa zwa aquaponics.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe