Mfungho wa Mfumo ya Limpopo

Tshaku ra Coat of Arms ya Limpopo ira ntima na rihlaza laha motto - PEACE UNITY AND PROSPERITY, laha yinga tsariwa eka swobasa. Xisirhelelo xitalele hi muhlovo wa xitshopani lowunga rhandzeriwa hiti crenelations ehenhla ka nsinya wa ximuwu wa rihlaza endzeni. 

E henhla ka xisirhele ika rihlaza. Xisirhelelo lexi xikombisa kutiyimisela ka mfumo ku sirhelela timfanelo ta ximunhu. Nsinya wa ximuwu wukombisa matimba naku tshembeka ka vanhu. Ti crenelations leti ta xirhendzevutani tiyimela tintshava xikanwe na kufuwa ka misava ya vurimi xa xifundzha xa Limpopo.

Cornet leyingale henhla ka xisirhelelo yikombetiwe hi muhlovo wotshuka na nsuku xikan’we na matluka ya ntlhanu ya cycad. Cornet yi kombeta vuhosi. Kasi cycad i ximilani lexinga e khombyeni, lexi kombetaka nhlayiso nakuyisiwa emahlweni ka vurhangeri bya xintu. Leswi seketelaka Coat of Arms i tinyarhi timbirhi, leswi yimelaka vun’we, matimba na ntshamiseko wa tipolitiki.

Mfungho wa Xiharhi - Buffalo (Syncerus Caffer)

©Karl Svendsen

African buffalo yikulu naswona yina matimba naswona yitshama yiri eka ntlhambi. Hivumbirhi ta xinuna na xisati tina timhondzo, hambi leswi ya xinuna yingana timhondzo leti kombaka vuhosi naku khotsekela ehenhla kutlula ta xisati. Tidya rihlaza rotala swinene naswona swina xiave kea mbango, hikuva ti hunguta byasi byo leha byiva byokoma lebyi tsakeriwaka hi swiharhi swinwana.

Tani hi ntlhambi lowukulu tikandziyela misava tiyikatsanisa na vulongo leswi nonisaka misava loko tirikarhi ti famba. Leyi ya xinuna yivekiwa eka xiyimo hikwalaho ka vukulu bya yona, matimba na vuswikoti byo lwa. Letikulu ta xinuna ti dya emahlweni ka ntlhambixikanwe nale xikarhi leswaku tita kuma byasi lebyinga se kandziyeriwaka kuva tidya byona.

Titlhela tikuma nsirhelelo eka valala. Tinkuzi letikulu titlhela tikota kukuma ya xisati leyinga lulamela masangu. Loko yi hlaseriwa hi nala tikota kuva tihlengela tani hi ntlawa lowungana vun’we. Marhole na swihari leswintsongo swiva swisirhelelekile laha ta xisati tivaka tiri exikarhi loko ta xinuna tichavisa nala kuva a suka.

Mfungho wa Nsinya - Baobab (Adansonia digitata)

©Ann Gadd

Misinya ya ximuwu yikumeka enwalungwini wa xifundzha xa Limpopo, yitlhela yikumeka nale ka swiphemu swin’wana swa Afrika na Australia. Yikula yiva ya xiyimo lexikulu naswona yinga hanya malembe lawa yotala swinene, matsalwa ya komba leswaku misinya yinwana ya swimuwu yikwalomu ka 3000 wa malembe hi vukhale.

I nsinya wa xivumbeko xoka xinga tolovelekangi, lowungana marhavi yo hangalaka lawa ya langutekaka onge i timintsu, onge nsinya wakona wubyariwe hinhloko. Nsinya wa ximuwu wuna mabilomu yobasa lawa ya pfulekaka ntsena navusiku naswona yana risema roka ringa tsakisi eka vanhu, laha ya nuhaka onge i nyama yobola lawa kokaka rinoko eka switsotswana swa navusiku na mangedyani leswaku kutava na pollination.

Muhandzu wakona, leyinga kulaka kuringana na nkondzo wa munhu, yina mbewu leyi phutseriweke hi mapa yobasa, leyinga fuwa hiti vitamin C na tartaric acid. Cream of tartar yosungula yi endliwa hi mbewu ya ximuwu. Ximuwu eka malembe lawa yotala axi tisa ndzhuti,swakudya na murhi eka vanhu na swiharhi

Translated by Ike Ngobeni