Lion
Nghala
Vito
Nghala [Panthera leo]
Xivumbeko
Nghala ya xinuna yi lehe kufika 1,2m emakatleni na ntikelo wo ringana 200kg. Vavasati vantsongo nyana naswona va tika 130kg. swirho swa tona swale hansi iswo basela nyana na xitshopani xo vonikela na ribungwa ro fana nyana na sava. Tirossette na mavala iswi hlawulekiso swa swihari leswi ntsongo naswona vavasati vatala ku khomelela eka mavala lama eka swirho swa swona swale henhla. Vavanuna ntsena vana misisi ya xitshopani nyana na rimbangwa ematlhelo ya xikandza nale henhla ka nhloko. Eka tin’wana misisi leyi yale nkolweni yi nga ya ntima.
Swakudya
Tinghala ti dya ngopfu-ngopfu swihari leswi kulu swo fana na Mangwa, Hongonyi, Gemsbok, hambikuri Nhuntlwa. Swakudya leswi ntsongi nyana swo fana na Mhala, Steelbok, hambikuri Xihloni swa tekiwa loko swi pfumela. Ntirho wo hlota wu tala ku tshikeriwa Tinghala ta xisati ta ntlhambu, leti hlotelaka ntlhambu.
Ntswalo
Tinghala ahiva bebuli vo bebula hi nguva yo karhi, kambe vavasati va ntlhambu va tala ku hlanganisa ku bebula. Endzhaku ko tika nkarhi wo ringana masiku ma 110, xinghalana xin’we kuya fika eka swa mune swa beburiwa. Swinghalana swi sungula ku dya nyama endzhaku ka mavhiki ma khume. Vavasati vati mamisela no mamiselana swinghalana ku fikela tin’hweti ta tsevu. Loko swi heta ku velekiwa swinghalana swi tumbetiwa mavhiki matsevu laha mhana kona a swi yisaka eka khirexe ya ntlhambu. Leti ntsongo ti tshama ti hlayisiwile hi ntlhambu ku fikela tiva na malembe ma narhu.
Mahanyelo
Ntlhambu wuna mbirhi kuya eka 12 wa vavasati na vana va vona na vavanuna lava fumaka. Vavanuna va endla nhlangano wa mbirhi ku fika ka ntsevu, naswona hi hlangano va khoma rifuwo ra ntlhambu. Ku vomba ka nghala I mpfumawulo lowu tsakisaka swinene naswona wu nga fananisiwa na makhwati ma Afrika. Ehandle ko vomba, Tinghala ti vulavurisana hiku fhunga ku nhuwetela ndzhawu leyi ti nga eka yona, nahi xivumbeko xa xikandza na mayimekelo ya mirhi. Tinghala ti komba matimba ya tona hiku humesela matino ya tona ya “canine” ehandle hindlela yo tsakisa, ti kokela tindleve ta tona endzhaku ti kombisa vala ro dzwihala endzhaku ka tindleve, mincila ya tona yi rhurhumela hiku nyangatseka.
Laha ti kumekaka kona
Sub-Saharan Afrika I vuchavelo bya mahetelelo bya swihari leswi kulu naswona Afrika-Dzonga yi nyika tindlela to tala to vona tinghala eka vundhawu bya tona bya ntumbuluko.
