Ku Famba e Sterkfontein

Ku Famba hi Nkarhi

©David Fleminger
Rendzo ra le mabakwini ya Sterkfontein ri, hakunene, riva nyanyulo lowu munhu un’wana na un’wana a faneleke kuva eka wona loko a vhakela ndzhawu leyi. Iku famba ko olova, naswona kuna munhu loyi ami kombetaka leswi vulaka leswaku uta kuma ntokoto wa kahle swinene ehansi ka misava.
Rendzo risungula eka ndzhawu ya vuyeni laha kuvaka na mbulavulo wokarhi lowu tolokiwaka ‘Walk through time’, laha kungana ti bodo leti kombetaka minkarhi yankoka kusuka eka Big Bang kuya eka kutumbuluxiwa ka vanhu va manguva lawa. Leswi swikuteka kusuka eka ndzhawu ya vuyeni, ku hundza eka sundial leyi yotlhariha, kuya e nonweni wa mabaku lawa. Loko se u enhlile hi switepisi, switwala onge se u humile eka 21st century leyi unga yisiya endzhaku kutani se u nghene eka misava ya maribye leyingariki na nkarhi naswona yo miyela swinene.
Rendzo leri riku hundzisa hileka Silberberg Grotto laha kunga kumeka Little Foot– laha aku pfumeleriwi vanhu hikokwalaho ka swivangelo leswi tivekaka – kutani uya e mbilwini ya baku. Loko uri lendzeni kuhorile swinene naswona ku miyerile, naswona eka chamber leyikulu kahari na maribye lawa yanga ku vumbekeni lawa yanga pona loko ku ceriwa migodi ekusunguleni ka malembe yava 20th century.
Rendzo leri kutani rihundza eka tiva rale hansi ka misava, laha kunga dzwihala swinene naswona aku nyanyuki kambe kulanguteka kuri na khombo, hikwalaho ka kusaseka ka kona. Kutani ku hundziwa eka ti chamber tin’wana letintsongo to hambana hambana, laha u hetelelaka uya humelela hi mbilu kuvava laha ku vonakaka dyambu na ximanguva lawa.
Ku hundza eka mabaku lawa switala ku olova loko u famba hitindlela letinene, tindlela leti kombaka ko famba hikona xikan’we na rivoningo ro ringanela ndlela hinkwayo. Kova na xiphemu xin’we ntsena lexi lavaka leswaku u ntlutlama kumbe ku kasa kunene kuya hiku matsolo ya wena ya tiyerile kufika kwihi. Tintanghu letingata kufambisa kahle, bokhathi na xibajani swa hlohleteriwa kuva uswi ambala leswaku uta titwa kahle.

Ndzhawu ya Vuyeni ya Maropeng

©David Fleminger
Valawuri vohambana hambana lavanga vona valawuri va Cradle of Humankind vateke magoza ya vukarhi hiku endla ndzhawu yintshwa no hlawuleka ya vuyeni leyi kokaka rinoko eka ndzhawu liya. Yivitaniwa Maropeng, leswi vulaka leswaku ‘ku tlhelela laha u humaka kona’ kumbe ‘ndzhawu leyi hinkwerhu hi humaka kona’. Yile kusuhi swinene nale mabakwini ya Sterkfontein Caves naswona yinga katsiwa hiku olova na rendzo rale mabakwini eka rendzo leri vuyerisaka ra siku.
Xilo xa kahle swinene hi Maropeng i xivumbeko xa yona. Yi akiwe kufana na Tumulus (or ancient burial mound), xivumbeko lexi fanaka swinene na xintshabyani lexintsongo naswona xifunengetiwile hi byasi lebyi milaka byo tlhuma bya rihlaza. Tani hi mbuyelo, yivhela yifana na leswi misava ya ndzhawu liya yinga endlisa xiswona naswona, yi hundzuke xiphemu xosaseka swinene xa vutumbuluxi.
Ndzhawu leyi yile ka muako wa Tumulus lowukulu. Ko nghena hikona ku endliwe eka hillock naswona, loko se uri endzeni, leswi kunga khavisisiwa xiswona swa hlamarisa. Ku akiwile eka atrium yale xikarhi leyi tsutsumaka hileka crest ya xintshabyani lexi yirhelela kuya ehansi. Kuna switepisi leswi jikajikaka laha handle ka atrium kutlhela kuva na khetenisi ra mati lawa ya halakaka kuya e hansi ka riwa leringana switepisi.
Eka level yosungula kuna vhengele ra swakudya ra Tumulus leri xavisaka swakudya swohlangula nomo naswona swiva swiringanele vapfhumba lavanga riki na ndlala ngopfu. Ndzhawu leyikulu yinga pfuleka yi hundzuka ndzhawu leyi kunga tshamiwaka eka yona laha u kotaka ku vona kahle tintshava, naswona i ndzhawu yakahle swinene yaku dzumba eka yona nanhlekani. Laha vapfhumba vanga tela kona ngopfu hiloko u rhelela hi switepisi, uya e hansi, laha ungata kuma holo ya nkombiso yikhome swilo swotala swa matimu.
Kuva u fikelela holo leyi, unga famba hi ‘Ride Through Time’ – laha kunga rendzo rokoma swinene kambe rina swotala laha u fambaka hi xofamba u hundza laha kungana maribye lawa ya endliweke, kuna mati lawa ya halakaka ya lawuriwaka hi remote-controll na musi wa ti khemikhali lowu kombetaka kutumbuluka ka misava.
Aswi vavisi hambiswiritano, swotshuka swihumelela swinga languteriwanga kuva lexi mifambaka hixona xifambisiwa hi banti kutani xiya nghena e matini, kambe swiva swinga languteriwanga.
Kuna swotala swo vuyerisa kusuka eka mahungu yale Maropeng ya leswaku hinkwerhu ha fana naku hambana hambana ka hina. Naswona kuna minkombiso yohlaya yotsakisa na swin’wana. Kambe unga twi hi mina. Vanhu van’wana lava ndzi nga burisana navona ava ehleketa leswaku holo leyi ya hlamarisa naswona ayi koka rinoko, se nawena vhakela Maropeng kutani uya titekela xiboho hi wexe.

Translated by Ike Ngobeni