Vito
Xidzidzi [Mellivora capensis]Xivumbeko
Xidzidzi xikwalomu ka 250mm hiku leha kasi ntiko wa xona vuwa 12kg. Xidzidzi xina dzovo ro tiyela leringa na misisi ya mpunwa leyi sukaka ehenhla ka matihlo kuya emakumu ya ncila leswi fambisanaka kahle na muhlovo wantima lowunga le khwirini. Xidzidzi xina miri wa kahle swinene, swindlebyani na milenge leyi phunghelaka swinene na min’wala yo tiyela no tontswa.Xihadyani lexi xitiphina ngopfu hiku handza tani hileswi xingana min’wala yo tiyela leyi xikotaka noyitirhisa kuti lwela xitlhela xirhandza kutshama enkeleni. Xidzidzi xirhandza kutshama e hansi kambe xakhandiya nsinya ngopfu ngopfu loko xiya hakula vulombe. Xidzidzi xi famba hiku hatlisa naswona loko xihlongorisa swakudya swa xona xihlongorisa xiya nghena nale nkeleni wa xona.
Swakudya
Xidzidzi xi hanya hi nyama ya swihadyani leswintsongo, swipamena na makondlo. Xitlhela xikota ku dya na swimpfundlani na tinyoka. Xaswikota kuti tlonya loko xikuma swiharhi swofana na timhunti ti dlayiwile se xifika hiku dya. Xivangelo xakuva Xidzidzi xirhandza vulombe nasweswi axi tiveki. Kuvikiwa leswaku xikumiwa laha kunga na vulombe na tinyoxi hi nhlalala. Nhlalala yiswitiva kahle leswaku nayona yita vuyeriwa loko Xidzidzi xihakula vulombe.Kutswalana
Xidzidzi xitiveka tani hi xihadyani lexi tswalaka nkarhi wun’wani na wun’wani wa lembe laha xa xisati xitswalaka vana vambiri hinkarhi wun’we. Vulavisisi byi komba leswaku vana vakona vatshama na vatswari vakona kuringana 14 wa tin’wheti hikona vangata lumuriwa. Kasi hile tlhelo kuna muxaka wun’wana wa Xidzidzi (Eurasian Badger) lexi kotaku kutiyimela hixoxe endzhaku ka tin’wheti tinharhu.Mahanyelo
James Stevenson-Hamilton, mutirhi wosungula wo tirha hiswiharhi e ntangeni wa swiharhi wa Kruger National Park u kandziyisile minkandziyiso yimbirhi yo hambana entangeni luwa laha xidzidzi axilwa nati Hongonyi laha axi tsutsumela kuya koka hongonyi hi vununa bya yona. Emakumu ka nyimpi hongonyi yivuye yi hundza emisaveni hikwalaho ka sweswo. Sweswo switikomba kahle leswaku Xidzidzi xina vurhena na xivindzi swinene.Xidzidzi xitifambela xoxe nakona loko xiri kuhloteni xina vuxiyaxiya swinene no nuhetela minkele ya swikokovi na minkondzo ya switsotswani. Xidzidzi xi tlharihe ngopfu navusiku hiximumu, nahlekani hi vuxika. Kasi lomu kunga tala vanhu xijikajika na vusiku.
Vutshamo
Xidzidzi tani hileswi naxona xinga tsindziyela xikota ku hanya kahle eka tindzhawu totala handle ka le mananga na tindzhawu leti kuvaka na timpfula to tlula 2000mm hi lembe.Swikumeka kwihi
Xidzidzi xikumeka hinkwako laha tikweni handle kale North West nale kusuhi na tindzhawu tale lwandle.Leswi xidyaka swona
Swakudya swa xona swi dlayiwa hi tinghala na tiyingwe se xidzidzi xita hiku dya. Mihlovo ya xona leyinga katsana no basa na ntima yi tekiwa tani hi xilemukiso xa vukarhi na matimba ya xona.Mintiyiso leyi tsakisaka
Xidzidzi xitiveka tani hixihadyani lexi chaviwaka na hitinyoka ka vukarhi leti nga na vuxungu. Kuve na xidzidzi lexi xinga tshama xilumiwa xikandza hi nyoka laha aswitikomba xitwa kuvava swinene kambe xivuye xitikomba ku hola endzhaku ka ntlhanu wa tiawara.Kuva vuxungu bya nyoka byinga xiendli nchumu swiendliwa hikuva xidzidzi xikhumbana na byona kotala evuton’wini bya xona loko xidya tinyoka, swipame na tinyoxi. Vana va xidzidzi vasirheleriwa eka kuva vakuma vuxungu hiva mana wa kona kukondza vana vakota kutiyimela.
Hambi leswi xidzidzi xitwalaka ingaku axi endliwi nchumu loko xilumiwa hi tinyoxi, kuna minkarhi yotala laha swikumekaka swifele ebakweni ra tinyoxi.