Vito
Hongonyi ya wasi (Connochaetes taurinus)Xivumbeko
Muhlovo wa hongonyi leyi iwa mpun’wa wuva na milayeni kuya hala mahlweni ka yona. Hongonyi leyi yitiveka hi machovo yo leha ya ntima laha nkolweni nale nhan’wini. Hinkwato eka ya xisati naya xinuna tina timhondzo to khotseka to koma. Eka letikulu ta xinuna timhondzo takona ti khotsekile swinene. Leya xinuna yitika 250kg, yiva 1.5m hiku leha laha emakatleni. Kasi leya xisati yona yikomile nyana yona yiva 1.4m hiku leha ivi yitika 180kg.Kutswalana
Tihongonyi ati tswali nkarhi hinkwawo, nakona titswala rhole rinwe hinkarhi unwe. Kutswala loku kuhumelela hi ximumu endzhaku ko tika 9 wa tinhweti. Rhole rakona ritswariwa ritlhela rikota ku famba na letikulu endhzaku ka nkarhi lowunga heteku mbilu.Mahanyelo
Eka tinguva tinwani tihongonyi atiswikota ku rhurhela eka tindzhawu leti maxelo yatitsakisaka leswaku tita kota kuhanya naku kuma swakudya. Lexi xiharhi naxona xiti dyela matluka ya misinya laha xikotaka nakuva xifamba hi ntlhambi wo fika 10 kuya ehenhla. Leya xinuna hiyona yitikombisaka vun’winyi loko titshamile tingari ku endleni ka nchumu.Laha tikumekaka kona
Tihongonyi tihangalakile kuya en’wlungwini na vuhumadyambu bya Afrika Dzonga. Lexi xiharhi axi tekiwi tani hi lexi xinga khombyeni kambe xikumeka ngopfu entangeni. Xitlhela xikumeka e n’walungwini wa tiko ra Afrika Dzonga. Nhlayo ya tona yihungutekile swinene hikokwalaho ka kuva swikumeka entangeni.Swo switiva
Kuna ntlhanu wa mixaka ya tihongonyi laha Afrika:Connochaetes taurinus taurinus – Hongonyi ya wasi
Connochaetes taurinus albojubatus – Hongonyi yo basa malebvu vuhuma dyambu
Connochaetes taurinus cooksoni – Hongonyi ya Cookson
Connochaetes taurinus johnstoni – Hongonyi ya Nyassaland
Connochaetes taurinus mearnsi – Hongonyi yo basa malebvu ya vupela dyambu
Tihongonyi ta wasa ti hlawulekisiwa hi misisi yo leha ya ntima na malebvu lama langaka ku suka ekholokolweni kuya fika enhan’wini....