Diporofeto tsa ga Ntsikana
Baxhosa ba kwa molelwaneng wa kwa Kapa Botlhaba e ne e le bogosi ba ntlha ba BaNguni ba ba neng ba senolelwa batlhotlhomisi ba kwa Yuropa, batsomi, bagwebi, baromiwa, masole le batsamaisi ba bakoloniale ka boemo bo bo oketsegileng go tswa mo ngwagakgolong wa bo18 go ya kwa pele.
Dikgolagano tse tsa go kgabaganya setso di ne di tla nna le seabe se se tseneletseng mo go tsa setso tsa BaNguni ba kwa Kapa, mo mabakeng a mangwe, di santse di lemogwa le gompieno. Ntsikana, moporofeta o o tumileng wa Sexhosa yo a tlhokafetseng mo ka 1821, e ne e le mofetogele wa ga Moruti Joseph Williams wa London Missionary Society.
Le fa e le gore e ne e le monna yo o neng a sa itse go buisa, Ntsikana o ne a tlhama difela, tse di sa ntse di opelwa ke diphuthego tsa gompieno tsa Sekeresete. Mo godimo ga moo, o ne a dira diporofetoo tse di kgatlhang, a dira tsibiso e e botlhokwa bo bogolang ba 'dikonopi tse di senang mesima' (madi) le go bolelela pele 'dinoga tse di kgwang molelo (setimela) se se tla tsamayang go ya kwa magaeng.
Go fetogela gong Bokeresete go feleditse mo tlhagelelong ya kgaogano e kgolo kwa setšhabeng s BaNguni ba kwa Kapa, e e neng tla go nna gone go fitlhela bo1950, fa gare ga ba bidiwang batho ba 'Sekolo' le ba ‘Bakhibidu’ ba setso. Ba ‘Sekolo’, ba amogetse Sekeresete le thuto ya Bophirima, e ne e le ka nnete ditlamorago tsa diteišene tsa baromiwa le dikolo.
Setso sa BaNguni ba kwa Kapa
BaNguni ba kwa Kapa Nguni ba ne ba tlhotlheletswa gagolo ke Yuropa ya sešweng, bogolosegolo setso sa babuwe ba Seesemane, jaaka di filwe bona ka lefoko le ka ditiro ke baromiwa ba kwa Yuropa. Batho ba 'Sekolo' ba amogetse mokgwa o o farologaneng wa moaparo le ditso tse di fetogileng tse di ikaegileng mo kerekeng le sekolo.
Ba setso ba ne bya kaiwa jaaka ba 'Khibidu' ka ntlha ya tiro ya gpo itshasa mmopa mo difatlhegong tsa bona. Ba gana bobedi kereke le thuto ya Bophirima jaaka ditlhagiso tsa kwa ntle, ba setso ba tsweletse go dira meetlo e e tlotlang nako e e ikaegileng ka mewa ya badimo.
Babuwe ba Baxhosa gompieno bontsi ke Bakeresete. Le dikgosi le dingaka tsa setso (dingaka le boraditlhare) ke bamaijna fa e se Bakeresete. Le fa go ntse jalo, Bokeresete ba Baxhosa e ntse e le mofuta o le mongwe o o oketsegang o o farologaneng o o amanang le badimo le meetlo ya setso e e dirwang.
Se se gakgamatsang, mekgabiso e e tlileng go supa meaparo ya setso e e leng ya maleba, bogolosegolo mo ngwagakgolong wa bo20, ke ditlamorago tsa fa gae, bogolosegolo botaki ba basadi bo bo tlhabolotsweng go dikologa karolo ya kgwebo go tswa kwa Yuropa: galase e le morumo, ditalama tse nnileng tsa nna teng kwa ntle ga tuelo mo bogareng ba ngwagakgolo wa bo19.
Translated by Lawrence Ndou