Tlhohonolofatso e Neng e sa Lebellwa
Afrika Borwa ke sebaka sa mahlohonolo haholo. Re hlohonolofaditswe ka lehae le tsitsitseng khonthinenteng ya kgale ka ho fetisisa lefatsheng, hole le ditshisinyeho tsa lefatshe kapa dithaba tse foqohang seretse se chesang. Majwe a rona a phunyeletse mobung o nonneng o tshehetsang mefuta e mengata ya limela. Mme, jwalokaha ho boletswe ka hodimo, re na le karolo e phahameng ya diminerale ya bohlokwa ya polanete e tla patwa tlasa maoto a rona. Ka hona, phello ya Vredefort e ne e le letshwao le sa tlwaelehang le letsho la rona. Kapa e ne e le?Dipatlisiso tsa morao-rao di bontshitse hore tshusumetso ya Vredefort e ne e le tlhohonolofatso e neng e sa lebellwa. E, ho ile ha baka tshenyo e kgolo. E, e ile ya baka dikgwedi tsa lefifi le serame ha lerole le kwahetse letsatsi. Empa hape hape e pholositse masimo a rona a kgauta ho timetswa.
Kgauta ya Bohlokwa
Ha mokoloko o otla, o ile wa robeha fatshe mme o kgelosa lejwe la lejwe fatshe ho ya hodimo, le kganyang ho ya bohareng ba phula eo. Sekwahelo sa majwe le lerole se kwahetswe sebakeng sohle, se phunyeletsa majowe a ka tlase. Kahoo dikarolo tse ngata tsa kgauta tse ngata tsa Witwatersrand Supergroup di ile tsa sireletswa mme tsa kenngwa ka tlasa lefatshe ka mokgwa o sireletsehileng.Haeba e ne e sa ka ya eba le tshusumetso ya Vredefort, kgauta ya bohlokwa e ka be e ile ya sala e le haufi le hodimo mme ya tloswa, ho fihlela e senyeha. Ho ena le hoo, kgauta eo e ile ya dula e tsepamisitswe haholo meketeng e neng e lefshwa e kileng ya etswa ka katleho e tsotehang. Kaha kgauta e ile ya fumanwa ka 1886, re qetile dithane tse 50 000 tsa disebediswa, tse fetang 30% ya chelete yohle e kileng ya etswa, m'me Afrika Borwa e ntse e tshwara karolo ya 50% ya dibaka tse tsebahalang tsa kgauta. Hona jwale re sehlahiswa se seholo ka ho fetisisa sa kgauta se nang le sehlahiswa sa selemo le selemo sa dithane tse fetang 400, tse ka bang 17% ya phepelo ya lefatshe lohle.
Ho Kwahelwa ka Kgauta
Ho amana pakeng tsa masimo a kgauta le phello ya Vredefort ho hlalosa dintho tse mmalwa. Ntlha ya pele, e re thusa ho utlwisisa hore na ke hobaneng ha dirafshwa tsa kgauta tsa Witwatersrand di atoloha ka ntle ho Johannesburg ho tloha West Rand le Klerksdorp, ho ya Welkom. Sebaka sena se behilwe sebaka se setle se hole le sehareng ha Dome, mme se ka bolelwa e le sedikadikwe sa ka ntle sa sepakapaka sa pele.Ntlha ya bobedi, phello e entse hore mealo e jereng kgauta e kene ka tlase fatshe, e lebang ka borwa. Sena e ne e se bothata ho qala ka, kaha dipeipi tsa kgauta tsa pele di ne di le dibakeng tseo moferefere wa kgauta o neng o le hodimo. Leha ho le jwalo, ha basebetsi ba morao-rao ba ne ba latela dikoropo ka mealo ya lejwe, ba ile ba fumana hore ba theoha tlaase ka tlasa lefatshe. Ka lebaka leo, Afrika Borwa e na le merafo e tebileng ka ho fetisisa lefatsheng. Morafo wa Mponeng haufi le Potchefstroom, o neng o tsejwa e le Western Deep Levels, o na le tlaleho tabeng ena, e nang le lebanta le sebetsang ka botebo ba dikhilomithara tse 4.
Motho a ka inahanela feela hore na lekgolo la mashome a mabedi la dilemo le ka be le bile jwang ntle le kgauta ya Witwatersrand, kapa phello ya Vredefort e ileng ya e pholosa ho tloha ho tshila. E mpa e le ho o bontsha hore asteroid e nngwe le e nngwe e na le kwahelo ya kgauta.Translated by Bongani Matabane