Lehlogonolo La Go Makatša
Afrika Borwa ke lefelo la mahlatse. Re hlogonolofaditšwe ka legae le go tia mo kontinente ya kgale mo lefaseng, kgole le mororomelo wa lefase goba dithabamollo. Matlapa a rena a tseneletše ka mmung wo thekgago mehuta ya go fapana ya dibjalo. Le gona, bjalo ka ge go boletšwego ka godimo, re na le sephesente ya godimo ya diminerale tše bohlokwa mo planeteng tše di bolokilwego ka fase ga maoto rena. Bjale khuetšo ya Vredefort e be le leswao la sewelo la bathobaso mo rekotong ya rena. Goba go be go le bjalo?Dinyakišišo tša bjale bontšhitše gore seabe sa Vredefort se e be se le lehlogonolo la go makatša. Ee, se hlotše tshenyo e ntši. E bile se tlišitše dikgwedi tše ntši tša le leswiswi tše bjalo ka leswiswi le go tonya ka ge lerole le be le thibile letšatši. Eupša se šireleditšae mafelo a rena a digauta go tshenyo.
Gauta E Bohlokwa
Ge bolide e thula, e sentše mo fase e be ya fetola sekhutlo sa leswika gore le diagonally, fase mo lefaseng, le padima go leba le senthara ya lewa. Lepai la maswika le tswalwa lerole le lefelo kamoka, go gatelela maswika ka fase. Dillaga tša gauta tša sehlopha se se golo sa Witwatersrand di be di šireleditšwe e bile di kgototšwe ka ntle.Ge e le gore ga go na le seabe sa Vredefort, gauta e bohlokwa e tla be dutše kgauswi le bokagodimo bja mmu e bile e phušolotšwe, go fihla e timelela. Eupša, gauta e dutše e rekwa mo dipara tše theogilego ka katlego. Ka ge gauta e utolotšwe ka 1886, re epile tonnes tše 50 000, go feta a 30% ya palomoka ya tšhelete yeo e theogilego, le Afrika Borwa e sa ntše e swere 50% ya digauta tšeo di tsebjago mo lefaseng. Gona bjale re batšweletši ba bagolo ba gauta mo lefaseng le tšweletšo ya go feta 400 tonnes mo ngwageng, yeo e fihlago go 17% ya lefase ka bophara.
Llaga Ya Gauta
Kopantšho magareng ga tšhemo ya gauta le seabe sa Vredefort e hlaloša dilo tše. Sa pele, e thuša go kwešiša gore ke ka lebaka la eng meepong ya gauta ya Witwatersrand e fihla arc ya bothakga bja go tšwa Johannesburg go ya West Rand le Klerksdorp, go ya Welkom. ARC ye e beilwe kgole nnyana le senthara ya Dome, gomme e ka re ke magare a lewa ya nnete.Sa bobedi, seabe se hlotše gore dillaga tša gauta di ine ka fase ka fase ga mmu, ka tlhahlo ya borwa. Se e be e se bothata ka thomong, ka ge meepo ya mathomo e be e beilwe mo dintlheng tše lekopo la gauta le robilego bokagodimo bja mmu. Le ge go le bjale, ge baepi ba latetela lekopo gare ga dikarolo tša leswika, ba hweditše gore di tseneletše ka gare le ka gare, tlase ga mmu. Ka lebaka le, Afrika Borwa e na le meepo e tebilego kudu mo lefaseng. Moepo wa Mponeng kgauswi le Potchefstroom, o tsebja o le Western Deep Levels, gonabjale o swara direkoto mabapi le se, ka go šoma ka dikanele tša go leba botebong bja dikhilometara tše nne.
Motho a ka akanya gore ngwagakgolo ya bomasomepedi e tla be e le bjang ka ntle le gauta ya Witwatersrand, goba seabe sa Vredefort seo se e šireletšego go senyega. Se se bontšha gore asteroid ye nngwe le ye nngwe e na le llaga.Translated by Lebogang Sewela