Inhlangano ye Tembusave yema Venda

© Dr Peter Magubane

Kuma Kwesakhiwo seTembusae Endzaweni yase Makhayeni

Tintfo tesintfi tenhlangano yembusave tisekhona namanje etindzaweni letisemakhaya. Indzawo lencane yindlu (mudi), umndeni noma licembu lemindeni lendlu lefanako, lophila ndzawonye ngekuhlanganiswa kwetindlu taboguca. Lomudi ungaphansi kwe mukoma, babe walomudi wemndeni lomcoka.

Kuphumelela kwe mukoma kuvame kuba kuchubekiswa kwentfo kusuka kumtali kuya emntfwaneni, kepha imvumo yeliciniso kumele uyinikwe yi nkhosi yelicembu lelincane lapho le mudi ivelakhona. Le mukoma inakekela kucondza kanye nahulumende kule mudi. Emandla akhe emtsetfo ahlala emacaleni lamancane phakatsi kwemalunga emudi, bese kubaluleka kwakhe kukaleke kumalungelo ekutfola kukhotsanywa, kusebenta mahala kanye nekuhlonishwa lokusuka kumalungaa emudi yakhe.

Emisebentini yakhe yemandla ulekelelwa yikhansela yakhe (khoro). Indlela yekusebenta ayikacondzi kahle, akukho kukhetsa: ngemuva kwecocisana ngentfo letsite, le mukoma ifika esivumelwaneni bese yengcisa sijubo, lesihamba ngemuvo weliningi. Uma angavumelani nale khoro, utotama kubachubekisa ngekutsi babone umbono wakhe.

Nangabe naloko kungaphumeleli, lendzaba itsatfwa ichutjelwe kulabakhulu bemtsetfo. Loku kwenteka ngekushesha, njengoba indlela yemaVenda ilula futsi ichazeka ngendlela lenemandla kwentela kugwama kucondvwa. Tindlu letiningi (midi) takha ikavhelo ngaphansi kwemadvodza laphetse, lekunconywa kwawo, imisebenti kanye nemandla kufana kulo kwe mukoma, ngesikali lesikhudlwana. Ulekelelwa ngukhansela walabakhulu bemidi, bese emadvodza lamadzala lasuka ku mudi yakhe.

iLushaka, bantfu basetigodzini letehlukene letiningi, letingaphansi kwemtsetfo webu khosi bunye, sigaba sesitsatfu, tindlu letinkhudlwana tembusave kummango wemaVenda. Namuhla, tigodzi tesintfu letinemadvonga ematje tingatfolwa tihleti ngaphansi kwemawa. Ngalokukahle lenkhosi isendzaweni lephakeme kulesigodzi, nebafati bayo kanye nebantfwana ngaphambili kwayo. Labanye batsatsa letindzawo letingaphansi, bavikele lenkhosi kanye nebafati bayo.

Ekungeneni kwasendzaweni lapho kuhlala khona inkhosi kungase khoro (endzaweni yemacala esive); imvumo kulophetse, ikakhulu tihambi, kukalekile. Ngemuva kwekutfola imvumo kutsi ungayibona, tintfo tiyatsatfwa ngetindledlana kanye nasetulu etitebhisini kuya kutindlu taboguca letinkhulu lapho kuhlanganelwa khona.

Umtsetfo we Nkhosi

Ngekwesintfu, inkhosi inemandla lamakhulu nekulaleleka, umtsetfo wayo lobekeke ngemoya. Ukhulumisana nalabaphansi esikhundleni sesive; loku kumaka lesicongo sesakhiwo lesikhulu lapho khona le mukoma ungatsintsana nemadloti esikhundleni salomuti. Kwakuvame kucatjangwa kutsi lenkhosi bekungumufundisi lophakeme, kepha nyalo sesiyacondvwa lesikhundla kahle.

Emmangweni wesintfu, lalabancane kakhulu nalabo labadzala bebanikwa inhlonipho lenkhulu kanye nekwetfulwa: labancanye babasolo badvute kumadloti, nalabo labadzala babato-hlanganyela nabo bese babangemadloti kwabona. Ngekuchutjekiswa kwaloku, le nkhosi beyilidloti leliphilako. Bekumele ikhulunyiswe etandleni nasemadvolweni; beyikhuluma nawowonkhe muntfu ngekukhombisa kutsi bayalandzela, kepha bekumele ikhulunyiswe ngendlela lephansi yemuntfu wesitsatfu.

Umphumela bowentiwa emkhatsini wenkhosi nebantfu bayo ngekusho tintfo kanye netentfo letihambisana ne nkhosi. Kufana nekutsi, umangabe lenkhosi beyinatsile, bantfu bebatowutsi 'seyiwelel emantini endzawo yekubhukushela'. Bantfu angeke batsi inkhosi ishonile kanjalo nje, kepha batowutsi, 'indzawo yekubhukushela ayisenawo emanti'.

Lulwimi lolukhulunywako ngemusanda wayo (lidolobha lesigodlo) lalikadze liphakeme futsi lehluka kunalelo belikhulunywa bantfu basendzaweni. Ngoba bekatsatfwa ngekutsi yinhloli-lesemkhatsini, abebongelelwa ngentfo lenhle layentile, bekungayi ngale mundane — kukhwehlela, kunakatsa kwakhe bhiya, ngisho nangekugadza kwayo.

Bekungakagadvwa enkhosini, njengoba beyikhula, kutsi beyingenta umdanso (u pembela), lokwayigucula yaba ngumuntfu lonemandla ngetulu kwabo (Mudzimu). Le nkhosi, noma inemandla, yayite emandla lamaningi lamabi futsi bekumele iwasebentise ngendlela yemtsetfo nemasiko emmango.

Etintfweni letimbalwa kuphela lapho awasebentisa khona, futsi loko bekumele kukhokhwa ngukhansela wayo. eMahosi bekete emandla, kuletithixo nasemicimbini, kwenta tinciphiso ngaphandle kwemvumo yebantfu. Leminye imicimbi beyibukwa ngumfati lomdzala wenkhosi (umdlunkhulu-makhadzi), lobekenta siciniseko kutsi sintfu siyalandzeleka.

Phambilini tinkhosi tatisitwa emicimbini yato bokhansela be magota ne dzinduna, kanjalo be vhakoma (bomnaka kanye nabomzala-mnaka benkhosi) lebebahlala dvutane nesigodlo sayo noma eNdzaweni Lenkhulu. Tinkhosi lebetitama kukhwesha kakhulu kusintfu lesicaliwe betigijimela engotini ekuphoyizinwa ngumndeni lomkhulu wasesigodlweni noma benta 'lukhetfo lwabo ngetinyawo tabo' bese bayasuka kulendzawo yemtsetfo walomunye lophetse.

Translated by Phindile Malotana