Ukuhleleka Kwezepolotiki yamaVenda

© Dr Peter Magubane

Ukuhleleka Kwezepolotiki Eendaweni Ezisemakhaya

Ukuhleleka kwezamasiko kusesekhona eendaweni ezisemakhaya. Indawo encani mumuzi-(mudi), umndeni nanyana iinqhema zemindeni wekoroyinye, begodu ezihlala zoke ezindlini zotjani. Umuzi ungaphasi kwaka-mukoma, ubaba womuzi uqakathekile emndenini. Ukobana isikhundla sekosi sithathwa ngubani kuvamise kobana kubelethelwe, kodwana kufanele kuvume ikosi yendawoleyo.

U-Mukoma nguye owenza kobana kube nomthetho enarheni obusa imizi. Begodu ugweba imilandu emincani nanyana ararulule imiraro hlangana kwamalunga wemizi begodu unelungelo lokobana ahlonitjhwe, asetjenzelwe simahla, nokobana ahlonitjhwe malunga womuzi.

Ngokomsebenzi urhelejwa zinduna - (khoro). Iinduna azivowutelwa, ngemva kokukhulumisana ngendabaleyo, u-mukoma uthatha isiqunto sokobana ufuna ubani abe yinduna okuya ngokobana inengil izizwanjani. Nange aphikisana ne-khoro, uzokulinga ukobana ababonise kobana kungebanga lani afuna umuntu loyo. Nange lokho kubhala, indaba le isiwa kwabaphezulu. Okungakavami kobana kwenzeke ngebanga lokobana, isistimu yamaVenda ilinganga mandla kobana kungafikelelwa ekutheni kuliwe.

Imizi embalwa - (midi) yenza i-kavhelo ngaphasi kwekosana, umsebenziwayo kanye namandlayo afana newekosi ekulu. Urhelejwa zinduna zemizi kanye namadoda amadala wemizileyo. I-lushaka, abantu bendawo ezahlukahlukeneko, ngaphasi komthetho wekosi yinye ngebesigaba sesithathu. Ekuyi u-unit yesithathu ngobukhulu emphakathini wamaVenda. Namhlanje, iindawo ezisemakhaya zisabonakala zinemizi eyakhiwe ngamatje.

Ikosi ihlala endaweni ephezulu ekrestini, nabafazi bayo kanye nomdenayo. Ezinye iinkosi zihlala eendaweni eziphasi kanye nendaweni eziyizombelezileko, okwenzela ukuvikela ikosi kanye nabafazi bayo. Ubungeno balapha ikosi ihlala khona buphambi kwekhotho; begodu abantu abangaziwako abakavunyelwa kobana bangene. Ngemva kokobana bathole imvume yokobana babone ikosi bayathathwa bangeniswe ngephaseji bagibele iintepis ibangene endlinizotjan ekukulapho kuhlanganyelwa khona.

Amandla Wekosi

Ngokwesiko, ikosiinamandla, begodu amandla wayo iwaphiwe bezimu. Ukhulumela abantu emadlozini. Kwakuqatjangwa kobana ikosi imfundisi omkhulu, koswana kwanjesi sele kuzizwisa bona inobujamo obuncono.

Emiphakathini esemakhaya, abancani, nabadala khulu gade bahlonithwa. Abancani baseduze kwabezimu, abadala baseduze nokuhlangana nabezimu nabo. Njeke ikosi gade ilidlozi eliphilako. Gade kukhulunywa nayo ngokobana ikhothanyelwe, kade ikhuluma naye woke umuntu, begodu bekufanele kukhulunywe nayo ngokuzithoba.

Kade kuhlukaniswa hlangana kwekosi kanye nabantukazana ekubizeni izinto kanye nezinto ezihlobene nekosi. Ukwenza isibonelo, nangabe ikosi idakiwe, abantu kade bazokuthi iwele edamini lamanzi. Abantu gade bangathi ikosi ihlongakele, kodwana bazokuthi idamu alisenawo amanzi.

Ilimu elikhulunywa ebukhosini nanyana esgodlweni gade lilitjhwayo eliphezulu begodu lihluka kunelimu elikhulunywa bantukazana. Ngebanga lokobana gade lithathwa njengelezulwini, khabe ikosi ikwakwazelwa ngayo yoke into eyenzako, nanyana ngabe injani ekubalwa ukukhohlela, ukusela ibhiya, kanye nokukhohlela. Kade kungakavami bona ikosi, nayiluphalako igide, ekhabe kumenza bona abe nguzimu.

Ikosi, nanyana inamandla, kade ingazenzeli izinto bekutlhogakala kobana ibuse ngaphasi kwemithetho kanye namasiko womphakathi. Kade kwenzeka ngokungakavami kobana isuke emithethweni leyo, nakwenzakeleko khabe abizwa yikhansela lakhe. Amakhosi gade anganamandla, lokha nakahlolako nanyana naziza emasikweni, wokobana azenzele into ayithandako ngaphandle kokobana athole imvume ebantwini.

Eminye iminyanya khabe itlhogonyelwa ngudadwabo lekosi omdala u-(makhadzi), ogade aqiniseka kobana isiko liyalandelwa. Esikhathini esidlulileko iinkosi kade zirhelejwa likhansela eminyanyeni we-magota kanye ne-dzinduna, kanye ne-vhakoma (ekubanwakwabo kanye nabazala babomnakwabo lekosi) egade bahlala eduze kwesigodlweni. Iinkosi ekhabe zilinga ukusuka emasikweni asele enziwe, gade zizibangela ingozi yokobana zifakelwe itjhefu mndeni way webukhosini nanyana ziqothwe ekubeni zinkosi.

Translated by Busisiwe Skhosana