Tshepedišo ya Sepolotiki mo Dinagamagaeng
Dielemente tša mokgatlo wa dipolotiki tša setšo di sa le gona ka dinagamagaeng. Yuniti ye nnyane ke ya lapa (mudi), lapa goba sehlopha sa malapa a go tswalana, bao ba dulago mmogo ka kgoboketšo ya rondavels. Mudi e ka fase ga mukoma, tata'go mudi wa lapa le bohlokwa.
Ka tlwaelo mukoma le leabelwa, eupša tumelelo ya semmušo e swanetše go fiwa ke khosi (kgoši) ya sehlopha sa ka fasana seo mudi e lego go sona. Mukoma e na le maikarabelo a taelo le mmušo ka mo mudi. Taolo ya gagwe ke melawana fela ya melato ya magareng ga maloko a mudi, le ditokelo tša gagwe di kgaoletšwa go tokelo ya go obamelwa, mošomo le diloba go tšwa go maloko a mudi wa gagwe.
Ka mešomo ya tša toka o thušwa ke Khansele ya gagwe (khoro). Tshepedišo ye e sego molaong, gomme ga go na le dikgetho: Ka morago ga therišano taba e a tlogelwa, mukoma fihlelela sephetho, seo se dumelelwago le batho ba bontši. Ge a ka ganetšana le khoro, o tla leka go ba hlohloletša go kwa kgopolo ya gagwe. Ge se se ka pala, taba e swanetše go romelwa go taolo ya godimo. Se se ga se gantši se diragetšego, bjalo ka ge tshepedišo ya Venda e le bonolo ebile ga nke e ba le thulano.
Diyuniti tše mmalwa (midi) di bopa kavhelo ka fase ga moetapele, yoo ditokelo tša gagwe, mešomo le maatla di swana le tša mukoma, ka kelo ya kgolo. O e thušwa ke Khansele ya dihlogo tša midi, le banna ba bagolo go tšwa mudi wa gagwe. Batho ba lushaka, batho ba dilete tša go fapafapana, ka tlase ga bolaodi bja khosi ye tee, ke karolo ya boraro, Yuniti ye kgolo ya sepolotiki mo setšhabeng sa Venda. Lehono, magae a setšo ka mabota a leswika a ka hwetšwa ka fase ga legaga.
Ka tlwaelo kgoši ke karolo ya godimo ya motse, le basadi ba gagwe le lapa la gagwe pele ga gagwe. Ba bangwe ba dula mo tikologo ye nngwe ya lefelo, ba šireletša khosi le basadi gagwe. Matseno a motse wa Kgoši a go bapela le khoro (khoro ya tsheko ya setšhaba); phihlelelo ya moetapele, kudukudu baeng, ke ye nnyane. Ka morago ga ge tumelelo e fiwa go mmona, ditaba di išwa meseleng le godimo ga dikgato go ya go rondavel, lefelo la kopano.
Taolo ya Kgoši
Ka tlwaelo, kgoši o be a na le maatla le khuetšo ye kgolo, taolo ya gagwe e be e laola ke semoya. O be a kgopela badimo mo legatong la setšhaba; se se be e laetša sa bogodimo bja mokgwa wo mukoma o ka bolela le badimo mo legatong la lapa. Go be go naganwa gore kgoši e be e le moruti wo mogolo, eupša bjale re kwešiša maemo bokaone.
Ka setšo sa setšhaba, ba bagolo le ba bannyane ba be ba fiwa tlhompho ye kgolo: baswa ba be ba sa le kgauswi le badimo, ba bagolo ba be latela go ba badimo ka bobona. Bjalo ka katološo ya se, khosi e be e le modimo wa go phela. O be a swanetše go boledišwa ka diatla le matolo; o be a bolela le batho ka moka ka maemo/seriti, eupša, yena o be a swanetše go boledišwa bjalo motho wa boraro.
Go be go na le pharologano gare ga kgoši le batho ka go thea dinepo le ditiro tše di amanago le kgoši. Go fa mohlala, ge kgoši a be a tagilwe, batho ba be ba tla bolela gore o wetše ka gare ga meetse a bodiba. Batho ba ka se bolele ka lehu la kgoši, eupša ba tla re, 'bodiba ga bo sa na meetse'. Polelo ye e bolelwago mo musanda wa gagwe (bokgošing) e be e le ya maemo ebile e be e fapana le yeo e bolelwago ke setšhaba. Ka lebaka la gore o be a bonwa bjalo ka motho wa maemo a godimo, o be a retwa go se sengwe le se sengwe seo a se dirago, le ge e le selo se sennyane bjalo ka go gohlola, go nwa bjalwa, le kgamega. E be e se selo se se sa tlwaelega gore kgoši, a diragatša go bina (u pembela), yeo e ile ya mo dira modimo (Mudzimu).
Le ge e le gore khosi, o be a na le maatla, o be a sa gatelele batho gomme o be a swanetše šoma ka gare ga melao le ditlwaelo tša setšhaba. E be e le ka mabakeng ao a sego a tlwaelega gore a a dira ka mokgwa wo mongwe, gomme se swanetše go dumelelwa ke Khansele. Mahosi ba be ba na le maatla ka gare ga, taboo le setšo, go dira diphetošo ka ntle le go tiiša batho.
Ditirelo tše dingwe di be di laola ke kgaetšedi ya khosi ye kgolo (makhadzi), yoo a bego a netefatša gore ditlwaedi di be di latelwa. Mo nakong ye e fetilego dikgoši di be di thušwa ka mešomo ya bona ke Khansele ya magota le dzinduna, gammogo le vhakoma (bobuti le metswala ya kgoši) bae ba bego ba dula kgauswi le lefelo la gagwe le legolo.
Dikgoši tšeo di bego di lekago go šuta kudu mo melaong ya ssetšo ba be ba le kotsing ya go hlasela ke lapa la bokgoši goba goba batho ba bona ba “boute ka maoto'' le go tloga mo lefelong la taolo go ya go lefelong le lengwe.
Translated by Lebogang Sewela