Nzulelo ya zwa Polotiki kha Vhavenda
Huna zwithu zwinzhi zwa sialala zwine zwa kha diitea na namusi. Tshithu tshitukusa ndi mudi, hune hu vha hu vhathu vhatuku vha mudi muthihi, vhane vha dzula vhothe kha dzi nndu dza randavhula. Mudi u vha u fhasi ha vhakoma, khotsi ndi ene muthu wa ndeme kha mudi.
Zwa u vha mukoma zwi ya bebelwa fhedzi zwi fanela u thoma zwa tendiwa nga khosi ya hune mudi wa vha hone. Vhakoma ndi vhone muthu ane aite uri hu vhe na mulalo na u la nga mudi. Mushumo wayo ndi u tandulula khudano dzine dza nga vha dzi hone vhukati ha mudi, na u kona u langa, na mishumo yo vhofholowaho na u fululedza murado wa mudi.
Ndila dza hone adzo ngo tou doweleya, nahone ahuna zwa dzi khetho, vha vha vha tshi khou thusiwa nga khoro, nga murahu ha dzi nyambedzano mukoma u ada na tsheo yawe na hone ai vhudziswi, zwine zwi ya sia huna vhanwe vhane vha khou kwamea. Arali anga hanedziwa nga khoro uya vha talutshedza uri vha kone u vhona nga lito lawe.
Arali zwa bala mafhungo haya aya ya kha vhahulwane khaye. Hezwi zwo no itea lunzhi, ngauri zwithu zwa vha Venda zwiitwa nga ndila dza u shavha dzi nyambedzano kana u lwa. Midi minzhi ine ya bva kha fhasi ha murangaphanda, ane mishumo yawe ya fana na ya vhakoma kha fhethu hune havha uri ndi huhulwane.
U thusiwa nga vhahulwane vhane vha bva kha midi na vhahulwane vha mudi wa hawe. Vhathu vha lushaka luthihi vhane vha bva fhethu huthihi fhasi ha khosi nthihi, ndi vha vhuraru kha u vhofha, ndi vhone vhathu vhane vha vha vhahulwane. Namusi kusi kune kwa vha na dzi mbondo dza matombo ku ya wanala fhasi ha zwikwara.
Khosi ndi ene muthu muhulwane kha kusi, huna vhafumakadzi vhawe na muta phanda hawe. Vhanwe vha ya vha dzula fhasi na vhudzulo ha u mona, vha tshi khou tsireledza khosi na vhatanuni vha hone.
Hune ha dzheniwa nga ho mudini wa khosi ndi tsini na khoro ine ha dzhiiwa hone dzi tsheho; vha ya kona u swikela kha muvhusi, nga maanda na nga vhathu vha nnda vhane vha vha na maanda a u dzhena kha vho na matuku. Nga murahu ha musi o no wana maanda a u kona u vhona khosi vhalanda vha ya kona u gonyiswa kha ranndavhula ine havha yone ine ya dzhiiwa dzi tsheho hone.
Maanda a Khosi
Uya nga ha sialala, khosi ina maanda manzhi na thuthuwedzo, maanda awe avha o tutuwedziwa nga zwa tshimuya. Uya kona u amba na vhadzimu atshi khou itela tshitshavha tshawe; hezwi zwi amba uri na mukoma anga zwiita a tshi khou itela muvhundu une a fhusa khawo.
Ho vha hu tshi ambiwa uri khosi ndi ene muthu ane avha na maanda manzhi, zwawino ri vho divha nyimelo zwa khwine. Kha tshitshavha tsha zwa sialala vhathu vhatuku na vhahulwane vho vha vha tshi fhiwa thonifho na u huliswa: vhatuku vho vha vha tshi kha di vha tsini na vhadzimu: vhahulwane vho vha vha tsini na u ya kha vho uri vha kone u vha vhadzimu vhone vhane. Hezwi zwi tshi khou amba uri khosi i dzhiwa sa vhadzimu.
U fanela u amba na vho wo gwadama, vha tshi amba hu vha huna vhathu vhane vha vha vha tshi khou kumela. Ho vha huna thaluso vhukati ha khosi na vhathu vhawe zwi tshi da kha u rina zwithu madzina na maitele a khosi. Sa tsumbo arali khosi yo kambiwa, ho vha hu tshi pfi vho wela mativhani. Na lufu lwa khosi vho vha vha sa tou luamba tshothe, vho vha vha tshiri mativha oxa. Ho vha huna luambo lwa musanda, lwo vha lu tshi fhambana vhukuma na luambo lwa vhasiwana.
Vho vha vhatshi dzhiwa sa muthu muhulwane, vho vha vha tshi huliswa kha zwinwe na zwinwe zwine vha ita, kana vha khou tou hotola, u nwa halwa. Zwo vha zwi songo doweleya kha hosi musi i tshi khou hula uri vha sokou pembela, zwine zwa vha ita uri vha vhe mudzimu. Khosi naho ina maanda, vho vha na vhone vha tshi tea u tevhedza milayo, ndi kha dzi nyimelo thukhu hune wa wana khosi isa khou ita zwone zwine zwa ita uri nayo I vhidzelwe khoro.
Mahosi o vha asina maanda,zwi tshi da kha zwi sa itwi na mishumo ya tshithu na u ita zwithu vha songo kwama vhathu. Minwe mishumo yo vha i tshiitwa nga khaladzi ya khosi makhadzi,we avha tshi ita uri avhone uri sialala i khou tevhedziwa. Kale khosi yo vha i tshi thusiwa nga magota na dzinduna, na vhakoma (murathu kana muzwala) ane adzula tsini na pfamo.
Makhosi vhe vha vha vha vha sa todi u tevhedza milayo vho vha vha tshi nga shelwa mimuya nga mita ya nnda, nahone vha ita uri vhalanda vha sa vhofholowe vha dzule vho ima nga zwikunwe.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe