Tsela ya Dipolotiki Mahaeng
Dintho tsa mokgatlo wa dipolotiki o tlwaelehileng dibakeng tsa mahaeng. Mohao o Monyenyane ka ho fetisisa ke ntlo (mudi), lelapa kapa sehlopha sa malapa a maloko o le mong, ba dulang hammoho ka pokello ya di rontabole. Mudi e tlasa mukoma, ntate wa lelapa la bohlokwa ka ho fetisisa o bitswa mudi. Tshebetso ya mokamoma e atisa ho ba lefa, empa tumello e amohelehang e lokela ho fanwa ke kgosi (morena) karolwana eo moloko wa yona e leng ya yona.
Mokoma o ikarabella bakeng sa taelo le mmuso ka mudi. Bolaodi ba hae bo kwalletswe dinyeweng tse nyenyane pakeng tsa ditho tsa mudi, mme ditokelo tsa hae di behwa tokelong ya ho lebella ho mamela, mosebetsi o sa lefellweng le dithabathaba ho ditho tsa modi wa hae. Mesebetsing ya boahlodi o thuswa ke lekgotla la hae (kgoro). Tsamaiso ha e sebetse, ebile ha ho na ho vouta: kamora ho buisana ka taba e kgathatsang, Mokoma o fihlela qeto mme o fetisa qeto, e dumellanang le boikutlo ba bongata. Haeba a hanyetsa kgoro, o tla leka ho ba susumelletsa ho ba le pono ya hae. Ha o hloleha ho etsa sena, taba ena e fetisetswa ho ya phahameng. Sena se atisa ho etsahala, kaha tsamaiso ya Venda e fetoha le maemo mme e kgethollwa ke takatso e matla ya ho qoba dikgang.
Dimuniti tse mmalwa (midi) di etsa kavhelo tlasa mohlooho, eo ditokelo tsa hae, mesebetsi le matla a tshwanang le a mukoma, ka tekanyo e kgolo. O thuswa ke makgotla a dihlooho tsa mantsiboya, le banna ba baholo ba tswang mudi ya hae. Ho batla, batho ba tswang diterekeng tse sa tshwaneng, tlasa taolo ya kgosi e le nngwe, ke karolo ya boraro, e leng yona karolo e kgolo ka ho fetisisa ya dipolotiking sechabeng sa Venda. Kajeno, metse ya setso e nang le mabota a majwe a ka fumanwa a le tlasa marulelo.
Ka tlwaelo morena ke karolo e phahameng ka ho fetisisa ya motse, a ena le basadi ba hae le ba lelapa la hae ka pela hae. Ba bang ba dula dibakeng tse tlaase le tse pota- potileng, ba sireletsa kgosi le basadi ba hae. Monyako wa sebaka sa bodulo sa morena o haufi le Kgoro (lekgotla la sechaba); ho kena ho mmusi, haholo-holo ke basele, ho fokoditsweng. Ka mora hore tumello e fanwe ho mo bona, dihlooho di nkilwe ka ditemana tse tsamayang le ho nyolohela mehatong e meholo ya sebaka se kopanetsweng.
Qeto ya Morena
Ka tlwaelo, morena o ne a ena le matla a maholo le tshusumetso, matla a hae a lefatshe a thehilwe ka matla a moya. O ile a atamela baholo-holo molemong wa sechaba; sena se ne se tshwantshetsa sehlooho sa piramidi eo kamoma e neng e ka atamela baholo- holo molemong wa ba ntlo. E ne e tlwaelehile hore morena e ne e le moprista ya phahameng, empa jwale re utlwisisa boemo bo molemo. Sechaba sa setso, ba banyenyane le ba baholo ba ne ba fuwa tlhompho e kgolo: ba banyenyane ba ne ba ntse ba le haufi le baholo-holo, mme ba kgale ba batla ho kopanela le bona le ho ba baholo- holo. E le ho phaella ha sena sene se etsahala, Kgosi e ne e le a moholo ka hofitisisa ka matla. O ne a tlameha ho atamela matsohong le mangoleng; o ile a bua le motho e mong le e mong ka boithati ka bobedi, empa o ne a tlameha ho sebetsana le motho wa boraro ya nang le tlhompho.
Phapang e ile ya boela ya etswa pakeng tsa morena le batho ba hae ka ho reha dintho le diketso tse amanang morena. Ka mohlala, haeba morena a tahilwe, batho ba ka re o etse ka metsi a letamo’. Batho ba ne ba ke ke ba bua ka lefu la morena ka ho toba, empa ba ne ba tla re, ‘letamo ha le na metsi’. Puo e buwang musanda wa hae (Kapitale) e ne e tshwantshetsa haholo ebile e fapane le e buwang ke batho ba tlwaelehileng. Hobane o ne a nkwa e le Modimo, o ne a roriswa ka ntho leha e le efe eo a neng a e entse, ho sa tsotellehe hore na o kgohlela hakae, o nwa jwala, ebile o ntse a tshwaya. E ne e le ntho e sa tlwaelehang bakeng sa morena, ha a ntse a tsofala, ho etsa tantshi e tsitsitseng (o pembela), e leng se ileng sa mo fetola Modimo (Momoya).
Leha ho le jwalo, kgosi, le hoja e ne e le matla, e ne e se mohatelli mme e ne e lokela ho sebetsa ka hara melao le meetlo ya sechaba. Ke ka maemo a sa tlwaelehang feela a neng a ka kgeloha, mme sena se ne se lokela ho dumellwa ke lekgotla la hae. Mahosi ba ne ba se na matla, ka thobalano le meetlo, ho etsa diphetoho ntle le tumello ya batho. Mekgwa e meng e ne e laolwa ke kgaitsedi ya ka sehloohong ya Kgosi (makhadzi), ya ileng a netefatsa hore moetlo o latelwa. Nakong ya marena a fetileng ba ile ba thuswa mesebetsing ya bona ke lekgotla la magota le dzinduna, hammoho le vhakoma (banabeso le motswala-morena wa sechaba) ba neng ba dula haufi le ntlo ya hae ya borena kapa sebaka se phahameng. Marena a neng a leka ho furalla mokgwa o tlwaelehileng o ile wa beha kotsi ya ho ba chefo ke lelapa la borena kapa ho ba le bafo ba bona mme ba tsamaye mme ba fallele sebakeng sa bolaodi ba mmusi e mong.
Translated by Sebongile Sonopo