Bantfu be K2 base Mapungubwe

K2-Hhayi, Hhayi Lentsaba (1000AD-1220AD)

©Roger de la Harpe

Lobukhona be Zhizo eSchroda, indzawo leyafundvwa kahle eSifundzeni sase Limpopo, satsatsa kusuka ku AD lengamakhulu layimfica kulatinkhulungwane. Ngako, licembu lelisha lebantfu langena kulendzawo, ngako loku kwenta iZhizo kutsi ishiye sigodzi sayo ngelushintjo lolusheshile. Letitintfo letinsha taletsa luhlobo lokushintjile lwetindziwo nemihlobiso lekhweshile,lekhomba kutsi bekahlanganiswe etikweni letemasiko eLeopard's Kopje labeyikhona eZimbabwe kanye nencenye lesenyakatfo ye Ningizimu Afrika.

Basungula lidolobha labo lelikhulu endzaweni lebeyibitwa iK2, ngahlangotsini leningizimu yentsaba yeBambandyanalo. Bachubeka bakhulis lendzawo iminyaka leyalandzela yemakhulu lamabili, K2, ecinisweni, akukameli iphambatiswe nekutsatsa kwe Himalayan kweligama linye, lekuyintsaba yesibili lephakeme Emhlabeni lelandzela iEverest.

Le K2 yetsiwa ngendlela yekubala tindlu letabayimphumelelo, letatiwa ngekutsi ngema Koms. Kubalulekile kucabanga kutsi letindlu tadvwetjwa kundishi yase Limpopo ngesetsemiso lesifanako sendlovu kanye netimphondvo letimhlophe lebetikhange iZhizo. Lizibithi lakhomba kutsi imvula yakhula ngalesisikhatsi, kwenta tekulima kwatsatfwa.

Luphawu lwete Kulima

©David Fleminger

Ngalokuphelele, lisiko le K2 kwakutindzaba letiningi ngelinani kuneZhizo lethulile. Ngekutsatsa kwayo, iK2 yayilikhaya kubantfu labatinkhulungwane nemakhulu lasihlanu, futsi yahlukaniswa yaba 'madolobha lamaningana' lalungiswa emakhayeni labekakhona. Sikhulu lesinemandla ngiso lesaphatsa lamakhaya, netikhulu letincane kanye nemadvodza laholako lebekadze angaphansi kwalesikhulu.

Lidolobha lelikhulu le K2 lachubekela endzaweni lengaba ngemahekitha lasihlanu, kanye nenombolo yemakhaya lamancane nawo lasungulwa kulendzawo. Ngekungafani ne Zhizo, nomakunjalo, letigodzi letimengahphandle lebetisendzaweni levulekile lenemanti nalevundzile yase Limpopo. Kukhona luphawu kutsi bantfu be K2 bebatilungiselela ngetekulima lokuyinhlanganisela.

Balima inhlanyelo, emabele, emabhontjisi, ematsanga kanye luhwabhu, baphindze bagcina timvu, timbuti kanye netinkhomo. Kumbe baphindze batingela bentela kulinganisa kudla kwabo. Kungumcabango kutsi lamakhaya ase K2 ahlelelwa Endzaweni Yemidvwebo Wetinkhomo lokuchaza ngemakhaya eBantu ensimbi lendzala kwengcela esifundzeni lesincane.

Ngalokulula faka loku, emalungiselelo lentiwa abefaka sibaya setinkhomo naboguca labakhashane nendingilizi. Kufaka tinkhomo ekhatsi kwendzawo kwaba sento kanye netitfombe/luphawu; sento sekukhombisa kwetepolitiki kanye nebumcoka betinkhomo kuloluhlobo lwe ndzawo. Ecinisweni, emandla endvodza acondza kunombolo yetinkhomo letitakhe.

Emangcwabo eK2

©David Fleminger

Kule K2, lesibaya lesisemkhatsini setinkhomo siluphawu lelilinani lelikhulu lwebulongo, ngalokusele kwaboguca labangaphandle kwendzawo. Letindlu eK2 kucatjangwa kutsi tatente indingilizi, nemabondza lakhiwe ngebulongo (inhlanganisela yeludzaka nebulongo).Lesiyilo sasingumhlabatsi bese luphahla lwalufulelwe ngetjani basendzaweni. Loku kwakuyintfo yebesifazane, ngetulu kwemathuna lamashumi layimfica abegagabuliwe kulendzawo ye'besifazane'.

Emadvodza, ngebuncenye babo, ngabe bangcwatjwa khona noma eceleni kwesibaya setinkhomo. Lamangcwabo lase K2 avame kulandzela indlela letsite. Lemitimba yafihlwa ngendlela yekulala netinhloko tabo tibheke enshonalanga, lapho lilanga lishona khona. Besifazane batfola baphumule ngasencele sabo,babe besilisa baphumule ngesekudla sabo (luhlangotsi loludzala).

Inombolo yetintfo letingakajwayeleki 'kungcwatjwa kwetilwane' lokutfwele ematsambo etilwane kanye netindziwo letephukile kwatfolwa, futsi kucatjangwa kutsi kwakunemoya lotsite. Indzawo yekuhlala eK2 ngabe ihlukanisiwe ngekuya kwesimo sendzawo. Bantfu labangakashadi bahlala ndzawonye ngaphambili kwetindlu kanye nebaholi labanemandla banikwa tindlu enhloko yesibaya, basuswa kubantfu labajwayelwe. Ngekukhula kwekuhlala, letindlalifa tingatfulwa kakhulu.

Translated by Phindile Malotana