Maemo a go Wa
Pego ya sebjalebjale e laetša gore ‘badudi ya Richtersfeld ba bala malapa a 47 fela, ba go ba le batho o kare 380, bao ka moka ba nyakilego go ba MaHottentots, le Paul Links, morwa wa mohu Mokaptene Paul Links, bjalo ka hlogo; diruiwa tše ka bago dipere tše, dikgomo tša manaka tše 560, le dinku le dipudi tše 3,200. Bontši bja bona ba ne hloka kudu, gomme ke tšhoga gore ba ka ba mo maemong go wa.’
Lekgotla le Legolo
Lekgotla le legolo le be la hlahla merero ya tšatši ka tšatši la setšhaba. Se se be se akareditše go ‘tlhokomelo taolo, le dingangišano tša bodulo le go fa ditokelo tša bodulo le phulo’. Le ge go le bjalo, tshepedišo ye e be e se ka ntle le go kgalwa gomme Ditešene tša Baromiwa di boletšwego ka godimo le lesolo la Molao wa Dipoloko tša Setšhaba di hlodile karoganyo ya setšhaba le ditaolo tša sedumedi, go tloša baromiwa ka Boto ya Keletšo ye e sa amanego le sedumedi (e e dirilwego ka bašweu ba go tšwa ntle).Mellwane ye e nepagetšego ya seteišene sa boromiwa (le, ka nnete, bontši bja diteišene tša boromiwa mo Aforika Borwa) di be di sa hlalošwa ga botse. Ka bo1890, le ge go le bjalo, batho ba Richtersveld ba kgopetše nnete ka ga taba ye bjalo ka naga ya bona e be e tšerwe ke mašole a bathopi a fapafapanego. Se se latelago ke gore ba laeditše lefelo leo le itšego la go nyaka go ba 700 000 morgen (dihektara tše 600 000) bjalo ka phulo ya ka mehla gomme ba kgopela thekete ya semmušo ya bodulo go tiišetša ditokelo tša bona. Eupša Mna S. Melvill, Mothuši wa Bobedi wa Monyakišiši-Pharephare, o be a e na le dikgopolo tše dingwe.
Mo pegong ya gagwe go Palamente ‘mabapi le mašemo ao a thopilwego ke badudi ba setlogo mo Dihlongweng tša Boaromiwa tše dingwe le mafelong a mangwe a Namaqualand’, Mevill o boletše gore khuetšo ya naga e be e le ye kgolo kudu. O ile a šišinya go fokotša naga go ya go 450 000 morgen (dihektare tše 385 600) bjalo ka naga ya bona ya ka mehla ya phulo gomme ba lefiswa motšhelo mo nageng ye e nonnego go bapa le mabopo a Noka ya mmala wa namune gammogo le lepanta la lewatle, yeo e ka šomišetšwago temothuo goba go rea dihlapi. Go ya ka tiragalo, ga go selo se se dirilwego ka ga ditšhišinyo tše, gomme ga go na le thekete ya bodulo e filwego ka ge batho ba be ba bonwa bjalo ka ba segologolo kudu go ihlokomela ka bobona.
Ka ntle le bothata bja semolao, dipolase tše hlano ka lebopong la lewatle di ile tša hirisetšwa balemirui ba bašweu ka 1904. Ka 1919 molemirui o bitšwago Cloete e bile o lekile go khuetša Richtersveld ka moka bjalo ka ya gagwe, seo se hlohleleditšego phetolo ya go makatša go tšwa go Moruti. Hein yo o boletšego gore ‘Richtersveld ke ya setšhaba, ga go motho yo a ka dirago khuetšo ya yona’. Go tloga fao, ge phišo ya ditaemane e fihhla ka naga ya molomo wa Noka ya Mmala wa namune ka bo1920, e ile ya hirišwa go dikgonagalo, le ge e le gore se e be e le karolo ya mathomo ya khuetšo ya naga ya Richtersveld.
Translated by Lawrence Ndou