Polayatwatši ka go ruthetša e be ya hlama ke Louis Pasteur, Rasaense wa ka Fora. O lemogile gore go ruthetša maswi ka themperetšha ya godimo le go a fodiša ka pela go lekola pele ga ge o ka tsentšha ka mabotlelong goba go phuthela go ka a lota a le foreše nako ye telele.
Ka morago o ile a šoma ka biri gomme ka 1873, a dira ditrshwanelo tškgwebo tša tshepedišo ya go bolayatwatši ka go ruthetša bjalwa.
Le ge go le bjalo, polayatwatši ka go ruthetša ga se kalafi ya kelelatšhila ye mpe le dipeakanyo tša maemo a fase, bjale ditshepedišo tša polokego ya dijo le taolo ya boleng ke ntlha ye bohlokwa kudu mo tšhomong ya ditswaki tše.
Ka bo1800, maswi go tšwa diphoofolong tša go lwala tše di tšweleditšwego ka mafelong a sa hlwekago a bakile lehu la diketekete tša batho. Ka fao balemirui ba lemogile gore go ruthetša maswi ao a fepiwago dinamane go fokotša bolwetši bja mafahla ka mehlapeng ya bona.
Polayatwatši ka go Ruthetša ke Eng
Polayatwatši ka go ruthetša ke tshepedi ya Polayatwatši ka go Ruthetša bjo bonolo (60 - 100°C) ya seela le dijo tše di tiilego go pele ge e fola ka lebelo go fetiša. Polayatwatši ka go ruthetša e bolaya diphedinyana tše di sa nyakegego le kotsing diphedinyana tša go swana le Salmonella, Listeria, Escherichia coli O157:H7 le Staphylococcus aureus.
Tšhepedišo ya Polayatwatši ka go Ruthetša
Themperetšha le lebaka la polayatwatši ka go ruthela e laolwa ke mohuta wa dijo le go phuthela. Dijo tšeo di ka bolawangtwatši ka go ruthela di akaretša ditšweletšwa tša maswi, mae, matutu a dienywa, saeda le piri, beine ya makgonthe, matokomane, flouru le todi.
Ditšweletšwa tše dingwe tša go swana matutu le beine di hloka go ntšhiwa moya maswi a nyaka go momagana pele ga ge di bolawatwatši ka go ruthetša.
Ka kakaretšo tshepedišo ya go bolayatwatši ka ruthetša maswi e hlalošwa ka mo tlase:
Tshepedišo ya go bolayatwatši ka go ruthetša e akaretša go ruthetša maswi ya go ka ba 72°C go fihla bonyane metsotswana ye 15 e sego go feta metsotswana ya go feta ye 25. Maswi bjale a fodišwa ka lebelo go feta 3°C le go phuthelwa.
Ditlabakelo tšeo di šomišwago go ruthetša le go fodiša maswi go bitšwa ‘sefetolwa phišo’.
Polayatwatši ka go ruthetša le yona e šupiwa bjalo ka tshepedišo ya ‘Thempheretšha ya Gogimo ya Nako ye Kopana’ (HTST).
Momagano
Tshepedišo ye gantšhi e sepelela pele polayatwatši ka ruthetša ka maswing. Ke tshepedišo ya kgatelelo ya godimo ye e thušago go patlalatša makhura ka go lekana ka maswing gomme e se bope llaga bokagodimong. Momagano ga e nyake phišo.
Polayatwatši ka go Ruthetšha ka Sefuthumatši
Dijo tše di tiilego tša go swana le mae di ka bolawatwatši ka go ruthetšha ye e bitšwago polayatwatši ka go ruthetša ka sefuthumatši. Nako ya go bolayatwatši ka go ruthetša ya go bolaya E. coli le Staphylococcus aureus ke ya go ka ba, metsotswana ye 30, mola e senya Bacillus cereus e nyaka metsotswana ye 90.
Polayatwatši ke tshepedišo ya go akaretša go hlwekiša ditšweletšwa tša go swana le borotho, ka sefuthumatši, ka go šomiša maatla a mothebetho wa sealemoya ka go fapana ka sefuthumatšing. E bolaya mašobana ao a hlolago kgolo ya mouta borothong le ka tsela ye, e ka dira borotho gore bo se be le mouta matšatši a 60.
Sefuthumatši sa ka gae ga se a swanela go tshephiwa kudu go hlohleletša diphedinyana tše nnyane.
Polayatwatši ka go Ruthetša
Ditshepedišo tše dingwe tša polayatwatši ka go ruthetša di akaretša Tshepedišo ya Kgatelelo ya Godimo (HPP), Ditšhimo tša Mohlagase tše Mothebetho (PEF) le Modumo o Hlabago gotee le theknolotši ya lekidi.
Nakong ya tshepedišo ya kgatelelo ya godimo, ditšweletšwa tša go tswalelwa (šetše di le ka mafelelong a go phuthela) di phuthetšwe ka seswarong le go bewa ka kgatelelong ya go ka ba dipara tše 6 000. Diphedinyana tše di sa šomego le ka fao di tšwetšwago pele bophelo bja šelofo bja setšweletšwa. Ditšweletšwa tšeo di ka šongwang ka HHP di šomilwego di akaretša dijo tše lokilego, dijo tša diphoofolo, salsa, kuasamole le tša inwa gotee le matutu, ditšweletšwa tša maswi le ditšweletšwa tša mabele.
PEF e senya diphedinyana (ka go hlohleletša matlalwana a disele) ka ntle le khuetšo ye kgolo ya mmala wa setšweletšwa, tatso le phepo. PEF ga e na bokgoni bja go tloša bošomi bja bontšhi bja mašobana a ditwatši, bjale e sego ya maleba ka tseleng ya go opafala.
Polayatwatši ka go ruthetša go šomiša modumo wa godimo ka go šomišwa bjalo ka sa sebolayatwatši sa dijo le sedirišwa sa kalafo gomme se ka šomišwa ka go kopanywa le bolayatwatši ka go ruthetšha maswi, piri le ditšweletšwa tša mae tša seela.
Dijo tše dingwe tše di tiilego di a bolayatwatšiwa ka go ruthetša ka mahlasedi a gamma le dilekanyo tša mahlasedi a X le tša dielektrone go laola ditwatši tša go tswalwa ka dijong.
Polayatwatši ka go Ruthetša Kgahlanong le UHT
Gantšhi ditlankana tša go diphuthela dijo di tla bolela gore ‘polayatwatši ka go ruthetša’ goba ‘UHT’ – ya bokhutšwane ka gore ’Themperetšha ya Godimo Kudu’. Seo e le go phapano magareng ga polayatwatši ka go ruthetša goba UHT?
Polayatwatši ka go ruthela e fiša setšweletšwa ka go ka ba 71℃ metsotswana ye 15 pele ga ge e fodišwa go ka ba 3℃.
UHT e tla fiša setšweletšwa go ya go 137℃ ka metsotsong ye mebedi pele e fodišwa.
Ditshepedišo tša bobedi di šomišwa go senya diphedinyana tše nnyane tša tshenyo.
Mehola ya go Bolayatwatši ka go Ruthetša
Polayatwatši ka go ruthetšha go šitiša tšhilafatšo ya dijo ka difemeng tša tshepedišo ya dijo le bophelo bja dišelofo bja ditšweletšwa. Le ge go le bjalo, go tshepedišo ya go ruthetša ya polayatwatši ka go ruthetša go fetola diteng tša phepo ya tšweletšo ya dibithamini ka phepong ye e fase ye šilegago.
Translated by Lawrence Ndou