Kgatelelo ya Phišo go Dikolobe

©Glenneis Kriel

Dikolobe di huetšwa go fiša le climate ya maemo a godimo. Themperetšha ye e nyakegago e tla laolwa ke themperetšha ya phapoši, le bošidi, mengwaga ya kolobe, tswadišo, mohuta wa lebato le dintlo. Le ge go le bjalo, ka mehla dikolobe tše kgolo di atlega go dithempheretšha tša dikgato tše godimo ga 15 celsius le ka fase ga dikgato tša 30 celsius.
Go boima gore dikolobe di itšidifatše ka bo tšona. Di palelwago ke go kudumela, di na lle mafahla a mannyane go bapetšwa mebele ya tšona gomme di na le llaga ye koto ya makhura a mantši gore di šireletša kgahlaning le go tonya. Kaonafatšo ya leabela e thatafaditše bothata bjo, go ya ka Alltech, e hlotše gore tswala ya lehono e tšweletše 30% phis ya ka gare go tšwa ka go hema le go ja go feta dikolobe tše mengwaga ya mathomo ya 1980s.

Dika tša Kgatelelo

©Glenneis Kriel

Kgatelelo ya phišo ke tlhohlo ye kgolo mo Afrika Borwa, ka lebaka la climate ya go fiša, ebile e tla fiša le go feta mo mengwageng ye tlago, ka lebaka la phetogo ya klimate. Bjale balemi ba swanetše go akanya mabaka a klimate ya tikologo yeo ba nyakago go tšweletša dikolobe e be ba dira leano la go šitiša phišo pele ga ge ba thoma go rua dikolobe.
Ge o ka se dire bjalo go tla ba le seabe se sempe go phepo ya dikolobe, dikelo tša kgolo, tšweletšo ya maswi a dikolobe ebile a ka huetša le tswala, ka go hlola gore dikolobe di palelwe ke go ima. Kgatelelo ya phišo gape a ka feletša ka go hlola gore go se be le kelo ya dieela e lekanetšego, e be e hlola letšhollo, ka dinako tše dingwe lehu. Kgatlelo ya phišo gape e ka dira gore dikolobe di be mo kotsing ya malwetši.
Dikolobe tše di angwago ke kgatelelo phišo goba strouku sa phišo di hemel godimo kudu ebile ga di mafolofolo, ka mantšu a mangwe, di dula di robetše fase, ka maitekelo a go se tšweletše maatla le iphodiša. Ka dinako tše dingwe di k aba bokoa, mešifa ya tšona ya thoma go fokola, e be di a go hlatša goba go ba le letšhollo.

Thibelo

©Glenneis Kriel

Balemi ba sebjalebjale ba didiša taolo ya klaemete go beakanya maemo a dithempheretšha tša phapoši le bošidi. Ge o sa kgone go diriša ditheknolotši tše, tlhamo polasa ya gago; gore e be ye fodilego selemo ka leano le tšhomišo ya kapešo. Tlhaka ya tshipi, go fa mohlala, e ka ba e aperetšwe ke matlakala goba bjang go fokotša dithemperetšha. Balemi ba ka nošetša godimo ga marulelong wa dintlo go fokotša phišo ka nako maphotho a phišo.
Khuetšo ya mohuta wa lebato le swanetše go elwa hloko, ka ge mabato a mangwe a hlola phišo ye ntši go feta a mangwe. Go ya ka The Pig Site, kolobe ya 5 kg ye beilwego mo lehlakeng, go fa mohlala, e ka atlega ka dithemperetšha tša magareng a 27 go fihla ka 30 celsius, eupša ka dikgato tša 39 go 32 tša celsius ge e ka bewa ka mabatong. Kolobe ya 90 kg ye beilwego mo lehlakeng e ka bolokwa ka dikgato tša 11 go fihla go 22 celsius, eupša ka ditikree tša 15 go 24 celsius ge e ka bewa mabatong.
Ge e le gore dikolobe di tla tšweletšwa ka ntle, go k aba kaaone go kgetha tswadišo ye tiilego ya tlhago yeo e tla kgonago go kgotlelela mabakeng a climate a borutho. Dikolobe tša letlalo le boso di huetša go fiša ke letšatši. Dikolobe tšeo di tlogelwago ka ntle di swanetše go ba le phihlelelo go tšweletša moriti le tšhireletšo. Leraga le lona le ka thuša go fodiša dikolobe le fa tšhireletšo go phišp ya letšatši.

Kalafo

Diiri tše mmalwa fela tša letšatši di ka ba le khuetšo ye mpe ya tšweletšo, bjalo dikolobe swanetše go fodišwa ka pela ka moo go kgonegago ge mabaka a klimate a namelela godimo ga themperetšha ye e swanetšego. Go fokotša palo ya dikolobe le ka thuša, ka ge palo ya godimo, e ka thatafatša seemo.
Magato a swanetšego go tšewa mabapi le phepo. Alltech e šišinya gore balemi ba swanetše go dira bonnete bja gore dijo di dula di le foroše, šomiša makhura go tlaleletša maatla, oketša maemo a phepo ya dijo goba e fa dikolobe dijo tša go thapa go di hlohleletša gore di je. Dijo di swanetše go fiwa ka dinako tše di fodilego.

Translated by Lebogang Sewela