Ka moo go ka Tlhokomelwago Ditlhako tša Dipudi

Dipudi di na le tšhilego ya djo ya ka pela gomme di dula di sepela ka go se kgaotše go nyaka dijo le go ja mehlare. Bolwetši bja tlhako le itlhokomologo ya ditlhako bo dira go sepela le go sepelasepala go nyaka dijo bothata le go ba bohloko.
Ge ditlhako tša dipudi di godile go feta, e ka feletša ka go bola ga tlhako (ka fase le ka godimo ga tlhako) le go fiša ga tlhako, seo se diragalago magareng ga tlhako ‘menwanas’. Ditlhako di swanetše di swanetše go ripwa ka mehla (go fihla maakga a mane ka ngwaga) go swara sebopego sa yona ka mehla - lebelela tlhako ya ngwana o monnyane kudu bjalo ka tšhupetšo ka sebopego sa yona sa maleba.

Go Fiša ga Tlhako go Alafša Bjang

Go fiša ga tlhako gantšhi go diragala maemong a kolobilego ge ditwatši Fusobacterium necrophorum di hlolago thurugo magareng ga ‘menwana’. Letlalo le magareng ga ‘menwana’ le ka tala le monola le mmala wo mopinki gomme ya go tsikinetša ge e kgomiwa. Ge di ka se alafšwe, dipudi, di ka tšhwaetšega sa ruri. E ntšha 10% ya seela sa koporo salfeiti goba zinki salfeiti magareng ga ‘menwana’. Seela sa 7% ya ayotine le yona e ka šomišwa.
Ge e le gore dipudi di fula ka mafulong, di alafe ka morago ga phoka e setše e ile goba go di beya ka lefelong le omilego diiri tše 24. Seela se tla oma ditlhakong le maoto gomme di tla šoma gabotse. Ge palo ye kgolo ya diphoofolo ka mohlapeng e amega, šomiša hlapišo ya maoto ya zinki goba koporo salfeiti go dumelela go tsena ka lebotong la tlhako.
Dipudi tša leburu di huetšwago ke phišo ya tlhako kudu.

Go Alafšwa go Bola ga Maoto Bjang

Go bola ga maoto ke bolwetši bjo fetelelago bja ditlhako tša dipudi le dinku gomme e hlolwa ke ditwatši Dichelobacter nodosus le Fusobacterium necrophorum. Dichelobacter nodosus, tšeo di hwetšwago ka mabung a feteletšwego.
Dika tša mathomo tša tlhako ya go bola ke dipudi tša go hlotša, go swarela maoto moyeng le go fula ka mangwele. Diphoofolo di ka gana go sepela le ditlhako tša tšona di sa nkge botse le go tšwa maladu.
Kalafo ya maoto a go bola e akaretša go ripa tlhako ka mathokong le go tloša botlase kamoka tše di fetetšwego di aroganywe go tšwa dithong tše ka fasana. Ka morago ga ripa ka mathokong, diphoofolo tšeo di fetetšego di swanetše go ema metsotso ye mehlano ka maoto kamoka ka seeleng sa 10% ya koporo goba zinki salfeiti. Se se ka boeletšwa gatee ka beke dibeke tše nne. Diphoofolo tše di sa folego, di swanetše go bolawa.
Tšhilafatšo e ka diragala ge phoofolo ye e fetetšwego e ka tsentšhwa ka mohlapeng le ge ditwatši tša maoto a go bola di tšewa ka mabung ka dieteng tša baeti.

Ka moo go ka Ripiwago Ditlhako tša Dipudi ka Mathokong

©Marinda Louw

Nako ye kaone ya go ripa ditlhako ke ka morago ga ge pula e nele, ge ditlhako di le bonolonyana le go ripa go le bonolo. O tla hloka mothuši go swara pudi ka maemog a go iketla ge o ripa ditlhako tša tšona. Go šomiša ntlha ya sekere sa ditlhako, sa mathomo tloša ditšhila le leraga go tšwa tlhakong. Ka morago ga moo, laetša gore a ka fase ga tlhako go a lekanela pele ga ge o thoma go ripa leboto lefe goba lefe la tlhako.
Thoma ka go ripa ntlha ya tlhako ya monwana o mo tee. Go tloga fao ripa ka mathokong a tlhako. Ge e le gore leboto la tlhako le godile go feta, ka bonolo e lebelele ka bogareng gomme o e ripa dikarolwana tše nnyane. O seke wa potlaki tshepedišo ye ka go ripa tše kgolo ka e ka hlola go tšwa madi ditlhakong. Ripa ditlhako ga nnyane go fihla ge o ka bona mothalo wo mošweu wa kgolo ya tlhako. Tlogela go ripa ge go tšwelela bopinki le go bola ga tlhako bo tlošitšwe kamoka.
Sa mafelelo, ripa bogare bja tlhako - magareng ga ditlhako (‘menwana’) moo direthe di kopanago. Hlokomela mo ge serethe se ba bonolo go feta karolo efe goba ebe ya tlhako. Go bola ga tlhako ka tlwaelo go hweditše kgauswi le ntlheng ya monwana go bapa le maboto a tlhako; se gantšhi se diragala seretheng.

Translated by Lawrence Ndou