Dihlopha tša Morafe wa Ndebele
Histori ya Setebele e akaretša bogareng bja ngwagakgolo wa 19 ge sehlopha sa Kekana sa morafe wa Ndebele se arolwa go dihlopha tše tše nnyane, tšeo di phatlaletšwego go dithaba, molapo le ditsele tša tikologo ya potgietersrus Zebediela le Pietersburg. Dihlopha tše di be di na le palo ya godimo ka gare ga dihlopha tša sotho e bile setšo sa yona se ile sa fetoga. Ka go fapana, bana ba ya kgoši ya Ndebele, Manala le Ndzundza ga ba fetola boitsebišo bja setšo, le polelo ya bona.
Go loga gA dipheta le dikgabišo tša dintlo; tšeo go bolelwago ka tšona bjalo ka Setebele di tšweletšwago ke Ndebele ya Ndzundza wa Borwa bja Transvaal. Ke 1820s, bohlatse bo šišinya gore go be go na le magae a Ndzundza ka bophara a phatlaladitšwego ga bapa le Steelpoort.
Malapa a go phatlalala a bile ka lebaka la dihlaselo tša ke kgoši Mzilikazi le balatedi ba gagwe, eupša gape le thulano ka morago ga lehu la Kgoši Magodongo. Go tšwa go 1840s, balemi ba Bathobašweu (Boers), bao ba be ba ya Highveld ka palo ya godimo go thoma ka 1830s, ba thomile go hlasela mafelo ao a thopilwego ke Ndebele ya Ndzundza.
Bodudi ba maburu ba ile ba tsena ka gare ga dinoka tša Olifants le Steelpoort, eupša go ba kgauswi ga ditoropo tša konomtjharhelo, go hlomilwe ke moeletši wa Ndzundza Mabhoko, go laetša irksome go molemi le Ndzundza go swana. Maitekelo a maburu go fokotša bokgoši a ile a palelwa.
Go ile gwa latela maitekelo a mangwe a mararo a thulano go palelwa, a mangwe a kopantšwe Seswatse le mašole a maburu, maburu a mangwe a tlogetše lefelo ka bohloko, mola ba bangwe ba be ba bona taolo ya Mabhoko ebile ba mo hlompho. Ka morago ga 1870s le 1860s maatla a Ndzundza a be a le godimo mo seleteng.
Ntwa le Boers
Ka morago ga 1877, le hlaselo ya British ya Transvaal le phenyo ya 1879 ya Sepedi ke batho ba Brithane, tekatekano ya maatla e šuthile go ditšhabale tša mebušo ya Afrika ye e ikemego go seleteng. Ka lehlabula la ntwa ya 1883 magareng ga Boers le Sendebele sa anadzundza ka tlase ga Kgoši Nyabela, le leano la siege le thibelo e be e beilwe ke Boers ka fase ga Komantante Piet Joubert.
Dikgwedi tše seswai, Nyabela le bao ba Ndzundza bao ba bego ba tlogela metse ya bona ya bodulo go bapa le s Steelpoort sehlopha sa pele ga gagwe e be le besieged ka konomtjharhelo. Bohlatse bja bjale bo šišinya gore Ndzundza ba tsena ka gare ka molokoloko mo mafelong ao a ilego a phatlalala ka moo lefelong leo.
Tshenyo ya dibjalo tša Ndebele le go phema ga dikgomo e be e le go dirolla ga bokgoši, batho ba be ba le gare go hlaka. Ka kgwedi ya Julae Nyabela o ile a ineela le go tlogela letlotlo la gagwe la mafelelo, bjalo ka Boers ba latela ka morago ga gagwe. Maemo ao a tšewago ke bafenyi a be a le bogale kudu. Nyabela le maloko a mangwe a lapa ka moka ba ile ba swarwa, gomme dinaga ka moka tša Ndzundza di ile tša thopša gomme gwa fiwa mang yo a tlilego pele, Boers bao ba kgathilego tema mo siege.
Boers ba bafenyi ba ile ba ba le mogau wa go swana ba fiwa monyetla wa mathomo wa go kgetha polasa ya Ndzundza ya bašomi. Se se ra gore ndzundza ba be ba phatlaletše ka bophara go dileteng tša Borwa tša Repabliki ya Thransefala, go akaretšwa le Lydenburg, Middelburg, Pretoria le wakkerstroom.
Ndebele mo Dipolasa tša Bašweu
Mo polaseng ya kafferskraal, e sego kgole le toropokgolo ya kgale, Ndzundza ba swere sekolo sa koma (wela) ka go makatša ga bahlankedi bja maburu. Bokgoši bjo se nago naga, bjo sego gona, ba be ba le mo komeng mengwaga ka morago ga tshenyo. Ka go se hlole annihilation ya setšo sa ndzundza, ka ngwagakgolo, diaspora e file maemo a mmalwa a leago le a setšo ao bjale a bonwago bjalo a swana le Sendebele.
A mangwe a be a adimilwe go baagašane ba mapedi, eupša ba aga ke Ndebele ge ntše ba dula mo dipolaseng tša bathošweu. Bašemane ba Ndzundza'seala ba be ba na le setšhwano sa mapedi gomme ba laola ke kgoši go feta go phatlalatšwa go magae a go aroganya go swana le mohuta wa Nguni. Se se fetolwa khuetšo ya Ndebele go dipolasa tša ba bašweu, go dumelela kgoši go boloka maatla a gagwe le phapano ye kgolo magareng ga ditaba tša gagwe.
Mokgwa wa go penta Ndzundza o be o theilwe godimo setlogo sa Sepedi, eupša e bile le phapantšho ka 1940 mola Nbego ba dula mo dipolaseng tša bathobašweu.
Translated by Lebogang Sewela