Boitsebišo bja Phiri ya Mmala wo Motsothwa

©Roger de la Harpe

Phiri ye sootho (Hyena brunnea) e bitšwa strandwolf - le lentšu la Seafrikanse le rago “phiri ya lebopo” ge e fetolelwe go Seisimane - ka lebaka la mekgwa wa yona ya go rata go sepela mo mabopo e nyakana le dijo.
Ke mohuta wa boraro wo mogolo wa dipihiri gomme o ka hlaolwa go diphiri tše dingwe ka meriri ya yona ye metelele, e lego tsothwa goba moso mo mmeleng le mmala wo bofefo mo molaleng le godimo ga magetla. Diphiri tše kgolo di gola botelele ba go fihla 130 cm go ya go 160 cm, tše tona tšona di kala 47 kg gomme tše tshadi magareng a 42 kg.
Phiri ya mmala wo motsothwa ya maoto a mane ya go le methalo e rapama ke e letelele go feta maoto a ka pele, se se dira gore magetla a yona a be godimo go feta ka morago. Dihlogo tša tšona ke tše kgolo tša go ba le meriri ye nnyane go feta mmele ka moka, di na le gape ditsebe tše letelele tša go šupa.
Phiri ya mmala wo motsothwa gantši e dula kgorong ya go ba le diphiri tše dingwe tše nne go ya go masomepedi, eupša tše tona le tše tshadi tše dingwe di ka no sepela go dula di le noši. Tše tshadi di na le go kgwerana le dominant alpha male, goba nomadic males tšeo di tsenago taolong ya kgoro. Nomadic males di hwetša tše tona tšeo di loketšego thobalano ka monkgo, ka go šomiša maswao a menkgo le latrine sights dirwa ke kgoro.
Phiri ya mmala wo motsothwa e loketše thobalano ge e na le mengwa mabedi le seripa. Ka tlwaelo sehla sa go namelana se tloga ka Mei go ya Agostose, go eya ka go hwetšagala ga dijo. Diphiri tše tshadi di belega mo mafelong a hlaotšwe e be di tloša ban aba tšona ka moka go kgorong mo dibekeng tše mmalwa ka morago ga go belegwa. Bana ba ka bago ba ba tlhano ba belegwa ka morago ga nako ya tlhabollo ya matšatši a 100. Ba tla nwa go tšwa go mme wa tšona go fihla dikgwedi tše lesomenne.

Go Bolaya le Mokgwa wa Phepo

©Nigel Dennis

Phiri ya mmala wo motsothwa ke phoofolo ya go ja diphedi tše hweligo, e ka ja veterbrates tša mehutahuta, dikhunkhwane le dikenyo. Ka tlwaelo di fula di le noši mo ditopong tše kgolo, eupša tše diphoofolo tše fapanego le tšwago dikgorong tša go fapana di ka kgobokana go fepa go setopong. Di šomago kudu bošego, eupša di na le go ba mafolofolo ka gare ga letšatši, ge go se na dijo.
Ga se diphoofolo tša go tsoma kudu, bjalo setsongwa ke karolo ye nnyane ya dijo tša tšona. Le ge go le bjalo, tše dingwe, ka dinako tše dingwe di k aka ba mahodu a diruiwa. Balemi ba swanetše go gopola gore gore go bona phiri e ja setopo sa phoofolo ga gore ke yona e bolailego phoofolo yeo.
Go ya ka Predation Management Manual setsongwa se swarwa ka mora gomme go tloga fao e tlišwa fase go bolawa ka go pšhatliwa mo hlogong ka meno a yona a bogale, go loma ka morago ga legata go pšhatla bjooko goba go loma mo thoko ga molala, ka leino le tee kgauswi le mahlo a setsongwa le a mangwe kgauswi le mogolo.
Diphoofolo tše nnyane di tla ja ke lebelelo, mola karolo ya kgopo cage e ka ba e tlogetšwe ge e le gore setsongwa ke se se golo. Legata goba marapo a magolo a setsongwa a k aba a pšhatlegile. Mateng ga nke a lewa.

Taolo

Go hlokomela diphiri tše sootho go ka ba le mohola wo botse, ka ge phadišano ya dibatana tše nnyane tša go swana le phukubje e ka thuša go fokotša tahlego ya diruiwa. Mo dipolaseng tša go tsoma, di raloka tema ye bohlokwa ka go thibela phatlalatšo ya malwetši ka go hlwekiša nama ya diphoofolo.
Tumelelo e a nyakega go swara le go lokolla diphiri tše sootho, ka ge di sewelo go lapeng la diphiri, di ngwadilwe bjalo ka diphoofolo tše di lego tlase ga kotsi ke Yunione Ya Boditšhabatšhaba Ya Pabalelo Ya Tlhago. Go ya ka Predation Management Manual, molaba wa nkwe le ditopo tša dikwanyana bjalo ka phepo di dirišwa ka katlego.
Legora la mohlagase ke tše dinngwe ya ditsela tše kaone go thibela diphiti go loruo, mola lešaka, bahlokomedo le bahlokomedi ba diruiwa di ka dirišwa go šireletša diruiwa go hlaselwa ke phiri ye tsothwa.

Translated by Lebogang Sewela