Yini i-Spider Plant?

© Forest and Kim Starr

Yaziwa ngebizo i-cat’s whiskers nanyana ikhabitjhi yeAfrica, istjalo esakheke saswebesi, sineziqu ezithambileko kanye namathuthumbo asetjenziswa babantu njengokudla kuqatjangwa bona ngesinye seentjalo ezimirogo ezinengi zeSewula Afrika - saziwa njengomrorho nanyana umfino eSewula Afrika. Kuthiwa godu sizele amaminerali, amavithamini kanye ne-amino acid sisetjenziswa khulu eendaweni ezisemakhaya zeSewula Afrika.

I-spider plant (Cleome gynandra) saziwa ngelinye ibizo ekuthiwa yi-oorpeultjie nge-(Afrikaans), lerotho (ngespedi Sepedi kanye ne-Sesotho), murudi (ngesi Tshivenda), rirudzu, bangala (nge Xitsonga) kanye ne Ulude (ngesiNdebele kuthiwa umrogo lo uvela e-tropical Africa kanye ne-Southeast-Asia. I-Cleome gynandries isetjenziswa khulu njengemrorho omakari kodwana usihlobo ne-Cleome monophylla kanye ne-Cleome hirta (ekustjalo esithandwako sengadi) esisetjenziselwa ngeskhathi soke.

I-spider plant simila khulu ngenarheni yange-Namibia ukuya esifundeni sangeLimpopo kuqatjangwa bona yisango, nanyana singatjalwa khulu, sivamisere ukutholakala eendaweni nanyana ehlabathini etjhwenyekileko efana nejaridini ngemva emakhaya. Usetjenziselwa khulu njengesitjalo esingatjalwa ngobunengi, uyathengiswa neendleleni. I-spider plant silikhambi, sikhula nyakawoke siqonde siyephezulu sibe yi-0,5 m and 1,5 m ngobude.

Sinesiqu esinoboya esihlabako, amakari ahlangeneko, side begodu sinamathuthumbo ehloko (afana neswebu kungebangelo sibizwa i-spider plant) sinamathuthumbo asesiqwini eside amhlophe anga abapinki. Sinamagatja anga sikhuni lokha nasele abamadala. Into emnandi edliwako kiso makari waso. Irhubhululo elenziwe eNdiya litjengise bona i-spider plant simumethe iinthako ezikhandele ukuvuvuka kanye nekankere. Sithandelwa ikhwalithi yaso yokuvikela-siqotha i-aphid, trips kanye ne-diamondback moth, nekuzinunwana eziyingozi ekhabitjhini.

Utjala njani Irude/Spider Plant

I-spider plant sitjalwa ngembewu begodu siba sihle lokha amazinga womtjhiso ahlangana kwe-18℃ kanye ne-25℃. Asithandi ihlabathi elidaka kanye nendawo emakhaza nofana umthunzi. Imbewu kufanele ihlanganiswe nesilinganiso eshlabathi eyomileko eyi-1:10 zitjalwe emgodini ongatjhingeliko emareyini ahlukene nge-30 cm - 50cm. Iintjalo singenzelwa iinkhundla eziyi-15 cm. Nanyana singanamraro nendawo wyomileko, siba sihle nasithelelelwako-okungasenani kathathu ngeveke ehlabathini eyisanda, kodwana kanye ngeveke eendaweni enamanzi. Lokha sithola amanzi amanengi siba nesivuno esincani.

I-spider plant siba sihle khulu endaweni evundileko, engenwa mamanzi begodu ene-nitrogen isivuno sayo siyangezeleleka. Nanyana kunjalo ukufaka i-nitrogen enengi kwenza bona sibe namakari athambileko okwenza bona singasathela. Nanyana kunjalo lokha nawufaka umayoro ofretjhi weemfarigi nanyana wenkukhu sebenzisa ithunga eliyi 10 yamalitha endaweni enobude obuyi-20 cm kanye ne-15 m. Sebenzisa isilinganiso esifanako emanyorweni ebudeni obuyi-5 m. Hlanganisa umanyoro nehlabathini, thelelela ulinde amalanga ayi-14 ngaphambi kokobana utjale. Istjalo se-spider sithandwa likhula kanye neenunwana ezifana nomneke, nematodes kodwana amanaba waso amakhulu ma-beetles kanye ne-hurricane bugs, eyaziwa njenge-Bagdad nanyana i-painted bug. Tjala ikonofula, i-iye kanye ne-parsley eduze kwestjalwesi ukuphungula ukobana zingatjhwenywa zinunwanezi.

Gcugcuzela amanaba weemvelo; iqanda le-Bagdad bugs ldliwa ma-wasps amancani. Ihlanganisela yebilibili, isibha, ikonofula kanye nepharafini kutholwe bona iyasebenza ekuqotheni i-Bagdad bug ngombana irhelebha ukuhlanza iinunwana ezincani. I-spider plant sithonywa ukuvunwa amakaraso ngemva kweemveke ezine ukuya kwezisithandathu ngemva kokuthela sivunwa ehlobo ngeskhathi sokuna kokuthoma kwezulu, ukuya ngesiruthwana. Amakaraso angakhiwa lokha isjalwesi sinobude obuyi-15 cm. Amakaraso adliwa afretjhi, kodwana angabiliswa adliwe njengespinach.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana