Nyala

© Nigel Dennis
Male nyala.

Igama

iNyala [Nyala angasii of Tragelaphus angasii]

Ukuvela Nokwakheka Kwazo

©Roger de la Harpe
Female nyala and calf.
Inyala inamaboya nofana isikhumba esihle sombala onzotho okuthunyileko amaboyayo amaruthuruthu atshwayeke ngemida emhlopphe kanye namacatjhaza emahlangothinayo. Eziduna nofana iimpongo zakhona zivamise ukuba nombala omlotha okunzotho begodu iimpondo zazo zide bezigobekele ngaphakathi kunalezo ezisikazi, kanti-ke ubude bazo bulalelwa emamilimitheni amakhulu asithandathu namasumi amahlanu (650 mm).
Zinamaboya amade amaruthuruthu asuka ngemva kwesilevu ukwehla hlangana nemilenze ukuyokufika eemlenzeni yengemuva. Zinjalo nje zinomdlengo wamaboya nofana oziinhluthu ezide osuka ngemva kwehloko ukwehla nomgogodlha obonakala udege, begodu unzima ngebala. Iimpongo zakhona zinesilinganiso sobudisi obumakhilogremu alikhulu nesumi nahlanu (115 Kg) kanye nesilinganiso sobude obuphakamileko obuyimitha eyodwa nantathu (1.3 m).
Ezisikazi azinazo iimpondo begodu zincani kunalezo eziduna, zona zinesilinganiso sobukhulu esibalelwa emakhilogremuni amasumi amahlanu nethoba (59 Kg) kanye nesillinganiso sobude obuphakamileko obumamilimitha amakhulu alithoba (900 mm). Ezisikazi zinoboya nofana isikhumba sombala ofona namantongomani kanye nemida emhlophe ebonakala khulu emahlangothinayo.

Ukuzala Nokukhulisa

Zizala kesinye nesinye isikhathi sonyaka kodwana zijarhana khulu ngesikhathi setwasa hlobo kanye nebusika. Ngemva kwamalanga amakhulu amabili namasumi amabili wesikhathi sekambiso yokumitha zivamise ukuzala ikonyana ngalinye, begodu azikavami ukuzala amaphahla.
Zithoma ukumitha ngesikhathi esiphakathi kweenyanga ezilisumi nane ukuya kezilisumi nobunane. Isikhathi esijayelekileko ngemva kokuzala sivame ukuba Malanga amakhulu amabili namasumi alithoba nekhomba. Amathuba wokujarha enziwa ngilezo eziphethe umhlambi nofana ezingezikulu.

Ukudla/Idayethi

Inyamazana le iphila ngokudla utjani kanye nokukhamba idobha amakhambi, awileko kanye nokudla amathuthumbo. Ukudla imihlobohlobo yokudla kungenye yeendlela zayo zokuziphilisa.

Ukuzala Nokukhulisa

Zizala kesinye nesinye isikhathi sonyaka kodwana zijarhana khulu ngesikhathi setwasa hlobo kanye nebusika. Ngemva kwamalanga amakhulu amabili namasumi amabili wesikhathi sekambiso yokumitha zivamise ukuzala ikonyana ngalinye, begodu azikavami ukuzala amaphahla.
Zithoma ukumitha ngesikhathi esiphakathi kweenyanga ezilisumi nane ukuya kezilisumi nobunane. Isikhathi esijayelekileko ngemva kokuzala sivame ukuba Malanga amakhulu amabili namasumi alithoba nekhomba. Amathuba wokujarha enziwa ngilezo eziphethe umhlambi nofana ezingezikulu.

Ukuziphatha Kwazo

Okukarisako ngazo kukuthi amakonyana aduna afana nalezo ezisikazi. Kunekolelo yokobana lokhu kuyindlela amakonya aduna avikeleka ngayo kilezo ezikulu ezudana begodu ezinomona. Ngaleyondlela amakonyana aduna akhula ngokuvikeleka kilezo eziduna ezijarhako begodu zinomona emhlambini.

Ikhaya Lazo/ Indawo Yokuhlala/ Isikhundla

Umhlobo lo weenyamazana uhlala emahlathini amakhulu kanye naminyeneko kodwana zizwana khulu nalapho kunamanzi angomiko. Kuyinyamazana ekhamba khulu ngokukhukhutha begodu zivamise ukubonakala ebusuku. Umhlobo lo wenyamazana awuhlali endaweni eyodwa begodu eziduna nezisikazi zihlala eenkhundleni ezinengi ezihlukileko. Iinkhundla zalezo ezisika zinengi ukudlula zalezo eziduna.

Lapho Zitholakala Khona

Ngebanga lokuba neenkhundla ezinengi nofana ukukhamba zihlala eendaweni ezinengi, umhlobo lo weeNyala utholakala eenqiwini ezinengi zeembandana kanye nemaplasini wangeqadi iSewula Afrika zombelele. Zinjalo nje zinengi khulu endaweni ye-Kruger National Park.

Iimbalobalo Ngepilwazo Ezirhunyeziweko

Isilinganiso sobukhulu (esikazi): 55 - 68 kg
Isilinganiso sobukhulu (eduna): 92 - 126 kg
Isikhathi sekambiso yokumitha: 8 months
Inani/ isibalo samakonyana: 1 calf
Isilinganiso sobudisi ekuzalweni: 5 kg
Irhemo/ umhlobo: Artiodactyla
Umndeni : Bovidae
Iimpondo: 64 cm (record - 84 cm)
Ukuzala nokukhulisa: Ngemva kwesikhathi sekambiso sokumitha esiziinyanga ezilikhomba, zizala ikonyana ngalinye kesinye nesinye isikhathi sonyaka kodwana inengi lawo azalwa phakathi kwenyanga kaRhoboyi ukuya kuNobayeni.

Ihlathululo Ngemitlhalazo

Iinqatha zaphambili zalezo eziduna zikulu kunalezo zesikazi, begodu nezeenkunzi ezidala zikulu kunalezo zesikazi.