Abathwa eSewula-Africa

Abezimu Babathwa

©Karl Svendsen

Abezimu babakhulumi babathwa ngibo abathoma ukuhlala eSewula-Africa kade, ubufakazi balokho buyatholakala eendaweni ze-archaelogy begodu buvela eminyakeni emakhulukhulu eyadlulako. Iindawo zeminyaka eyadlulako eyi-10 000 ye-Stone Age zimumethe ama-artefacts kanye nobufakazi bendlela zawo zokuphila ezibahlanganisa nomlando wenkhathi zabo-20th century.

Ukobana abezimaba nabo gade bababathwa akwaziwa, ngebanga lokobana ibizwelo litlhadlhula kobana abantu abakhuluma ngelimu elitlikako, phakathi kwamalimu wenqhema zabathwa, begodu iindawo azivezi kobana lapho bantu egade bahlala khona gade bakhuluma liphi ilimu.

Abezimu babathwa gade esikhathini esinengi babuthelela iintjalo, bazuma iinyamazane begodu bathiya nenlwane zehlathi ezincani. Etlhagwini, abantu gade bathembele ekudleni okuvela elwandle (ifesi, i-shellfish kanye nezinye iinlwane ezihlala emanzini). Khabe bangahlali endaweni yinye safuthi begodu gade bakhambe bahlala ngokuya ngokobana batlhoga ini, begodu abalimi beskhathi sakade (ekhabe banefuyo bebatjala khabe kutlhogeka kobana bahlale endaweni yinye unomphela) bafudukela epumalanga yeSewula-Africa.

Ama-Khoekoe

Ukusukela kuma-khoekhoe, ekhabe bahlangene nawo ngokwegazi nangokwelimi, abezimu babathwa bafunda irhono lokubumba. Nanyana bangakhange bathathe ithekunoloji yokwenza iinsimbi ebalimini beskhathini sakadaba,ekhabe batjengisa kobana kunobuhlobo hlangana kwabazumi nababuthelelaba kanye nabalimi. Kubonakala inga abantwaba ekhabe banendlela ezahlukileko zokuziphilisa gade baphilisana, kodwana nokungwarana khabe kungwaranwa.

Ukwenza isibonelo e-Drakensberg, lapha abathwa gade babosiyazi bokweba iinkomo kanye nempera bebela abalimi abanzima kanye namakhuwa. Ukuhluka kwamasiko wabathwa bepumalanga hleze kungebanga  leminyaka yokugcina emakhulu eyadlulako. Umthelela we-colonialism ukusukela ngama-17th century ukuya phambili kukobana abakhulumeli babathwa gade bagcilaziwe, begodu kwesinye isikhathi babulawa ngobunengi.

Ukuziphilisa

©Shem Compion

Eskhathini esinengi gade babandlululwa, ngitjho nanamhlanje abathwa bafunde iindlela ezinengi zokuziphilisa, zamasiko kanye nezepolotiki.

Ukwenza isibonelo amalanga la bafuya iinlwane zekhaya ezifana ne (nkomo, iimbuzi kanye namadonki) begodu sele bafunde nokufuya. Ukubekezela kwabathwa ngokungangabazi kunokwenza namasiko wabo abawalandele iskhathi eside, abarhelebhe kobana baphile erhalawumbeni le-Kalahari, elinganazulu nelitjhisa khulu.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana