Tshimela Tshine kha Salads

©Krzysztof Ziarnek
The crystalline Ice Plant has pink flower buds and edible leaves.
Ndi tshimela tshine tsha vha uri tsho leluwa tshi tou vha na dzina ḽo no ḓaḓisa; the crystalline ice plant (Mesembryanthemum crystallinum) tshina madzina manzhi vhukuma u fana na Rosa De Jericho kana brakslaai, noeta na olifantslaai nga tshivhuru.
Ndi tshimela tshine tsha hula nga zwiṱuku tsho songana na maṱari ane avha uri o adza madala uya kha matsuku o valiwaho nga zwithu zwo no nga mapulo. Matari ahone aya ḽea.
Tshimela tshina dzi thanda dza muvhala wa pinki dzine dza ri dzi tshi bvisa maluvha avha na muvhala mutshena ane aya vha hone nwaha woṱhe.
Ndi tshimela tshine tshi ya kona u konḓelela muṋo tshi ya hula na kha mavu ane avha na muṋo na a lwanzheni, tshi ya kona na u konḓelela gomelelo tsha ḓivhadziwa nga vha tshimbili vha zwikepe California nga vho 1500’s ubva zwezwo tshi ḓivhiwa sa tshimea tshine tsha kona u konḓelela USA.

Mushumo Watsho

Tshigwada tsha vhathu vha Japanese vha u ita dzi ṱhoḓuluso dza gudedzi ḽa Saga University dze dza dzhia minwaha ya 20 uri vha kone u bveledza tshimela hetshi kha thengiso tshine tsha vhidziwa Barafu tshine vho tsho wanala sogani Afrika Tshipembe. Barafu zwi amba ice nga tshi Kiswahili, dzina ḽine ḽa vha ḽi tshi khou amba mbonalo ya maṱari. Ndi tshimela tshe tsha ḓo dzhiwa ubva japan u ya Europe na America, tshi tshi khou rengiswa ubva kha $80 musi tshi tshṱuku.
Maṱari na thanda dza hone zwi ya ḽea zwo ralo kha salad kana zwo bikiwa na hone zwi na muthetshelo wa acid na muṋo. Unga u vhilisa, kana wa u ita sa cucumber na kha zwiḽiwa zwa maḓini uya ḓifhisa vhukuma. Musi wo bikiwa unga spinach. Mbeu ya hone iya ḽiwa nga tshifhinga tshine ha vha hu sina zwiḽiwa na luthihi.

Tshimela sa Mushonga

©Frank Vincentz
Uya nga zwa u lafha miri hoyu uya shuma kha musi u tshi balelwa nga u fema na kha dundelo na uvha na zwitshili kha vhudzimu. Kha la Argentina uya thusa u lafha malwadze a Venereal. Juice ya hone ine ya vha i tshi kha ḓi vha thethe ya musi wo swoṱa maṱari iya thusa na musi u tshi runda u tshi pfa u vhavha iya thusa na kha u fhodza u zwimba ha mafhafhu.
Ndi ngudo dza vha Japan dzo wanulusa uri tshimela hetshi tsho ḓala nga antioxidant na u kona u kutela proline, amino acid ine ya vha kha u bvelela ha collagen, protein ine ya vala lukanda na zwinwe. Proline iya thusa na kha u lafha zwilonda na u khwaṱhisa misipha.
Maṱari aya thusa u lafha malani na malwadze a zwivhindi na tswio. Vharei vha khovhe vha u shumisa u lafha scurvy kha lwanzhe lune lwa vha lulapfu. Maṱari musi wo a soṱa aya shuma sa tshisibe kana juice aya dovha a shumiswa kha zwa vhubindudzi kha u ita mapfura.

U Tavha Ice Plant

Unga u ṱavha nga mbeu. Tshaka hedzi huna ya tshinna na ya tsadzi i bebiswa nga zwikhokhonono. Mbevha na mivhuḓa.
I funa mavu ane avha uri ndi a vhuḓi inga si hule zwavhuḓi kha mavu ane avha uri asi avhuḓi. Ai koni u hula hune havha na mirunzi na hone a i todi murotho wo kalulaho.
Tshimela hetshi tshi vha tshina muṋo une nga murahu uya ya kha mavu tshaka dza hone dzi ya balewa u hula kha mavu a saline. Dzi ngudo dzo sumbedza uri tshimela hetshi tshi ya nwa pesticides, cadmium na zwinwe zwithu zwine zwa vha uri ndi zwihulwane. I fanela u sedziwa musi i tshi ṱavhiwa uri i khou mela fhethu hune havha havhuḓi, na hune yo lugela u ḽiwa nga vhathu.
Zwa ndeme: Hezwi i tou vha pfunzo na u fha vhathu nḓivho fhedzi a zwi faneli u shumiswa sa zwithu zwo ambiwaho nga dokotela wa litsha u ita ndaela ya dokotela wa tevhela hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe