Istjalo se-Salty Sokwenza I-Salads

©Krzysztof Ziarnek

Istjalo esilula nanyana sinebizo elibudisi. I-crystalline ice plant (Mesembryanthemum cr14.1ystallinum) sinamabizo amanengi ekufaka hlangana kwawo i-Rosa De Jericho nanyana i-brakslaai, noeta kanye ne-olifantslaai nge-Afrikaans. Istjalo i-crystalline ice stjalo esikhulela phasi esirharhabako esinamakari aphazimako aspara ahlaza satjani ngombala anga anombala obomvu avalwe mabhamuza angamagwebu. Amakari la ayadliwa. Istjalwesi sinenhlumela ezipinki ezikhiqiza amathuthumbo amhlophe abloma unyaka woke.

Istjalwesi sirhona ukujamelana nehlabathi enetswayi enengi engalinganiswa nesemanzini welawandle. Istjalwesi esirhona ukumila endaweni enesomiso begodu sirhona ukujamelana nokugandeleleka ngokomkhumbulo sitjalo sendabuko seAfrica, kodwana sathulwa ngemikhumbi enarheni ye-California ngeminyaka yabo-1500’s begodu solo sathulwa bona sisitjalo esonako enarheni yange-USA.

Ukusetjenziswa kwe-Ice Plant

Iwoma labarhubhululi be-Japan bezikweni eliphezulu iJunivesithi yeSaga yathatha iminyaka emithathu ukuthuthukisa istjalo ekurhwetjwa ngaso esmhlobo we-crystalline ice obizwa bona yi-Barafu abasithatha endaweni eyirholomba eseSewula Afrika. Ibarafu yinto elethwe enarheni le ivela ngenarheni yange Japan yasisa nemabubulweni wange-Europe kanye ne-America, ethengiswa kusukela ku-$80 ephakede encani.

Amakari kanye nesiqu sestjalwesi ziyadliwa zihlaza nanyana ziphekiwe begodu zine esidi kanye nomnambitheko wetjwayi. Siyastinyiwa, kwenziwe ngawo i-stir fry, ifakwe emab`hodleleni njengama-cucumber begodu. Nayidliwa nokudla kwelandlwe. Lokha nayidliwako idliwa njenge-spinach. Imbewu yaso idliwa lokha nakutlhogeka ukudla khulu.

Ishlahla Esenziwe nge-Ice Plant

©Frank Vincentz

Ngokokulapha i-ice plant isetjenziselwa ukwelapha amalwelwe wokuphefumula wesinya nokuvuvuka kwezitho zabomma zangaphasi begodu e-Argentina sisetjenziselwa ukwelapha amalwelwe wezomseme. Ijuzi efretjhi eyenziwe ngamakaraso asiliweko ingalapha iinyawo ezivuvukileko kanye nokuthunda kabuhlungu, begodu angasetjenziselwa ukwelapha ukuvuvuka kwamaphaphu. Irhubhululo elenziwe eJapan, lithole bona i-ice plant inama-antioxidant begodu ibuthelela i-proline ekuyi amino acid angakaqakatheki ebandakanyeka ekukhiqizeni umkhiqizo we-collagen (ekuyiprotheyini elisisakhi sama-ligament, tendons kanye neskhumba).

I-Proline ingarhelebha ukuohoka kweenlonda begodu isisakhi esitlhogomela besipholise i-cartilage siqinise namajoyini, ama-tendons kanye nemisipha. Amakaraso asetjenziselwa ukwelapha i-dysentery (ukwelatjhwa kwamathumbu) kanye namalwelwe wesbindi kanye neziso. Abakhambi ngemikhumbi basebenzisa amakaraso ukwelapha i-scurvy lokha nabakhamba amabanga amade ngemikhumbi. Amakaraso asiliweko asetjenziswa njengesijamiseleli sesobho kanye nejuzi, ijuzi edoswa estjalwenesi isetjenziswa njengeenthako ezilungisa iskhumba emabubulweni wemikhiqizo yezobuhle.

Ukutjala i-Ice Plant

I-ice plant ingatjalwa ngembewu. Umuthi lo umumuthi onobulili obubili oduna nosikaziki (hermaphrodite) ihlunyiswa zinunwana. Amakhondlo kanye nemiqisa zirhatjha imbewu. Zithanda ihlabathi engenwa mamanzi begodu sikhula ehlabathini enganazakhi mzimbi i-saline. Siyakhula emthunzini begodu sisaba umbethe. I-ice plant athola i-nitrate (itswayi) kuthi lada iyikhiphe ehlabathini. Lokhu kungona imihlobo elandelako ngombana ingabhalelwa ukuzakha ehlabthini. Irhubhululo litjengise bona istalo i-ice plant lirhona ukudosa iinunwana, cadmium kanye nenye imetheriyali ebudisi. Njteke, tjheja lokha nawu tjala istjalwesi ukuqiniseka bona kuphephile kobana singadliwa babantu.

Uyabaywa: Iwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela kanye nangomncopho wokobana uthole ilwazi akukafaneli lisetjenziswe njengeseluleko sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iseluleko sezepilo nanyana ukwelwatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana