Tsessebe
Ndzandzi

© Nigel Dennis

Vito

Ndzandzi

Xivumbeko

Ndzandzi ya xinuna yina ntiko wa 140 kg, yipimiwe kuva 1,2 m laha makatleni naswona yilehile nyana eka leya xisati leyi yona yitikaka kwalomu ka 120 kg. Rimbewu hinkwaro ra yona rina timhondzo kambe leta ta xinuna ta tika loko kupimanisiwa naya xisati.
Loko u languta timhondzo ta yona hile mahlweni swilanguteka onge u vona n'weti wunga helelangi. Xikandza xa yona xidzwiharile yiva na muhlovo nyana wa purple laha makatleni kasi hala kunwani miri wayona iwa buraweni.

Swakudya

Lexi xiharhi xitidyela byasi kambe xihlawula na matluka xisiya swirhabyani. Yitsakisiwa ngopfu hiswihluke naswona yitsakela ngopfu lomuya akuri na ritshwa.

Kutswalana

Titswalana kuya hitinguva, laha Afrika Dzonga yitswala hi ndzhati na Nhlangula laha kutswariwaka rhole rin'we, endzhaku ko biha emirini kuringana 7 watinhweti.
Ntolovelo lowu wuhumelela kusukela exikarhi ka Nyenyenyana kuya fikela eka Nyenyankulu. Hinguva ya masangu leya xinuna yikombisa swinene maendlelo ya kona.

Mahanyelo

Ndzandzi ya hanyeka swinene kasi mintlawa yayona yiva yiri na letintsongo taha kutswariwaka letikumekaka tiri nakwalomu ka 6-10. Leta tinghwendha naleti hlawulaka vundhawu titala kuhlangana tiva 30.
Leswi swivonaka ngopfu lomu tin'waka kona mati nalaha kungana madyelo ya rihlaza. Laha Ndzandzi yinga tala ngopfu kona titala ku hlengeletana hixivumbeko xokarhi. Letintsongo ti endla ntlawa watona kusukela loko tiri na lembe rinwe naswona tasusiwa eka mintlawa yaletin'wana.

Laha Tikumekaka Kona

Ndzandzi yiwela eka ndyangu wunwe na Hoyohoyo na Hongonyi laha hinkwato titekiwaka tifana hilaha makatleni yatona. Laha Afrika Dzonga Ndzandzi yikumeka enwalungwini.
Totala tile nkambeni wa swiharhi wa Kruger kasi tin'wana tivakona eka mintanga yohlayisela eka yona swiharhi. Kasi taha kutlhela tivakona eka yin'wana mintanga ya vanhu.

Tinhlayo ta Nkoka

Vito ra xi Latin: Damaliscus Lunatus
Ntiko (Xisati): 126 kg
Ntiko (Xinuna): 140 kg
Kuleha (Xisati): 170 cm
Kuleha (Xinuna): 170 cm
Kubiha mirini: Khume watinhweti
Nhlayo wa vana: Rhole rinwe
Kuringanela masangu: 26 - 40 wa tinhweti
Ntiko wotswariwa: 11 kg
Swakudya: Artiodactyla
Ndyangu: Bovidae
Rivilo ro tsutsuma: 60 km/h
Timhondzo: 35 cm (rekhodo - 47 cm)
Kutswalana: N'wana un'we watswariwa kusuka hi Ndzhati - Hukuri endzhaku ko biha mirini kuringana +/- 8 wa tinhweti.

Nhlamuselo ya Minkondzo

Laha tihlotaka swakudya kona minkodzo ya tona yivonaka kahle leswaku ayinga jahangi. Rimbewu hinkwaro ritirhisa mati yokarhi lawa yiwahumesaka loko yiteka vundhawu bya yona kambe leya xinuna yitlharihe ngopfu loko ku endleka sweswo.
Yitlhela yikota no vumbuluka ehansi laha kungana xitshuka kumbe laha kungana sava yitlhela yikhidzama hi milenge. Rimbewu hinkwaro ritlhava nale hansi hirimhondzo endzhaku ka timpfula.
Xiharhi lexi xinyikiwile swinene loko swita eka kutirhisa milenge yale mahlweni kuhandza hiyona laha xitsakelaka kutshama kona tani hi ndzhawu ya xona no tiyisisa leswaku hile ka xona.