Tinxaka ta Misava ya nsimu ya Madiriva

© Louise Brodie
Young vines planted in rocky soil.
Tinxaka ta misava e Afrika Dzonga ya hambana hambana swinene. Yin’wana yina sandi, yinwana yina vumba kasi kuna leyi yingana maribye. Misava ayi hambani ntsena hileswi yivonakisaka xiswona kumbe muhlovo kambe na hi swakudya leswi yinga naswona na vuswikoti byo khoma mati. Misava leyingana sandi na leyingana maribye ayina swakudya swotala naswona ayi khomi mati yotala loko yipimanyisiwa na leyi ya vumba. Tlhandla kambirhi nhlayo yaswakudya leswingana misava leyi yina nkoka swinene na xiave lexi yingana xona xina nkoka. Swihlawulekisi swa madiriva yan’wana lawa yanga vuyerisaka swinene loko yabyariwe eka misava yokarhi.
Nkatsakanyo wa maxelo na ndzhawu leyi yanga byariwa eka yona, vutivi bya maribye xikanwe na muxaka wa misava swihoxa xandla swinene eka kuhumelerisa wayeni ya khwalithi, kambe swiyimo swa mbango na muxaka wa misava naswona swina nhlohletelo eka xitayele. Leswi swivula leswaku swina nkoka swinene kutiva muxaka wa misava leswaku switativeka no lawula xikan’we no humelerisa wayeni ya khwalithi. Ku tiva leswaku i muxaka wamisava yanjhani swastika swinene nova ntirho wukulu swinene. Kuva ukota kukuma vuxokoxoko lebyi, kufanele kuva yiceriwa misava leyi. Endzhaku ko ceriwa eka tindzhawu tokarhi kufanele ku endliwa vulavisisi bya misava leswifaneleke swiendliwa hi munhu loyi angina ntokoto na vutivi.

Misava ya sandi

Misava leyingana vumba bya lehansi ka 6% ayi aleli kuva timintsu tikula, kambe lexingariki kahle hi misava leyi ikuva yitsandzeka kuva yihlayisa mati nakuva na swakudya swintsongo. Leswi swivula leswaku misava ya sandi yifanele kutshama yirikarhi yi cheletiwa no cheriwa manyoro. Mati yotala yalahleka eka muxaka lowu wa misava. Tani hileswi misava leyi yingana swiribyani, mati ya tswongeka hiku hatlisa swinene. Nhlayiso wa mati wunga koteka hikuva kundlaleriwa byasi ehenhla ka misava leswaku mati yanga hatlisi kulahleka.
Nhova leyimilaka eka misava leyi yitswonga mati lawa aya fanele ya kumiwa hiswimilani xikanwe na swakudya leswinga eka misava leyi, leswi vulaka leswaku kuhlakulela nhova swifanele kutekeriwa enhlokweni leswaku kutakota ku rimiwa kahle eka misava leyi. Ku cheriwa ka manyoro eka misava leyi swi engetelela swakudya na nhlayiso wa mati eka muxaka lowu wa misava. Ndlela yakahle yo cheleta misava leyi iku tirhisa maendlelo ya micro kumbe drip systems leswingana maendlelo yokoma swinene. Hambi leswi misava ya sandi yinga gandlekeku, swafika laha yivaka yigandleka endzhaku kaloko kuve na mpula yotala naku kandziyeriwa hi materetere ensin’wini. Kuva misava leyi yitshama yirikarhi yirimiwa swiendla leswaku xivumbeko xa yona xivaviseka.

Misava ya vumba

Misava ya vumba yitala kukumeka ekusuhi na milambu laha himinkarhi yotala yiva yisiyiwe hi mati kumbe mikhukhula. Muxaka wa misava leyi wukota ngopfu ku khoma mati, swakudya swotala naswona misinya ya madiriva leyi byariwaka eka misava leyi yikula ngopfu. Leswinga endla misava leyi swintsongo swinene naswona swivumbeko swayona swahambana. Misava ya vumba yina tileyara tohambana leswi endlaka leswaku yifana na sangweji. Kuhambana lokukulu hi xivumbeko swiendla leswaku switika swinene kuva timintsu tinghenelela ehansi ka misava leyi, xikan’we na mphakelo wa mati.
Mati yakota kuhundza eka vumba eka leyara leyingana sandi kuya eka leyingale hansi kayona kambe timintsu ta tikeriwa swinene kunghenelela eka leyara ya misava ya sandi leyinga kona. Tillage eka misava leyi ya vumba swifanele ku kunguhatiwa kahle leswaku kusiveriwa kuva yi gandleka. Mati lawa yanga kona eka misava ya vumba swifanele ku tekeriwa enhlokweni loko ku kunguhatiwa kutirhisiwa michini eka masimu ya madiriva.
Ku gandleka ka misava leyi swingava kona hiku famba famba ka materetere kumbe mimovha ehenhla ka misava leyi loko yitsakama swinene. Eka muxaka wa misava leyi manyoro yahlohletela kuva mati yanghena no tshama kahle eka misava leyi. Loko misava leyi yi ome ngopfu swinga endla leswaku yiva na maguvadi lamakulu swinene. Xiphiqo lexi xa maguvadi xifanele kuherisiwa hikuva kutirhisiwa xikomu kuya fayetela.

Misava ya maribye

Muxaka wa misava leyi yikumeka ngopfu naswona yitekiwa tani hi topsoil. Yitlhela yivitaniwa dorbank kumbe ‘koffie klip’. Kululamisela misava kahle swina nkoka leswaku kuta susiwa ti leyara leti hambanyisaka misava leyi, tileyara letinga ngenekeku hi timintsu. Ti leyara leti tinga sivela timintsu ta swimilani kuva tinghenelela ehansi ka misava.
Kululamisela ka misava eka tindhawu letingana maribyi swadurha swinene hikuva kufanele kutirhisiwa michini leyikulu leyi durhaka swinene kuva kususiwa leyara yale henhla. Endzhaku ka sweswo kurimiwa dorbank leyingata katsana na subsoil. Hambi swiritano, nhlayiso wufanele kutekeriwa enhlokweni leswaku kungavi na ku gandlana eka misava leyinga lulamisiwa. Misava leyingana maribye loko yilulamisiwile yikota kahle kukhoma mati na swakudya.