Zwithu zwinzhi zwa mupo zwine zwa thusa kha u langa zwikhokhonono ndi u tsireledza zwiḽi zwihulwane zwa zwikhokhonono. Nga hezwi hezwo zwiḽi zwi nga thusa vhukuma kha u langa zwikhokhonono kha zwimela.
U kona u swikela kha lunwe lushaka zwi sumbedza uri nzulelo ya zwithu zwa u lima yo kavhiwa, zwa dovha zwa amba uri zwiḽi zwa mupo azwi ho zwi amba uri ahu khou tou langea zwavhuḓi kha honovho vhupo. Hezwi zwi amba uri vhunzhi ha zwimela zwo fhambananaho sa tsumbo (zwimela, zwiṋoni, zwikhokhonono, microbes) zwi tshi khou dzula fhethu huthihi.
Zwiḽi zwa mupo zwi ya kona u kombetshedza zwa fhedza zwo dzhena zwa bva fhethu hune rabulasi avha o ṱavha tshaka nthihi ya tshimela. Zwiḽi zwa mupo zwo no ḽa zwikhokhonono: Ndi ladybirds na parasitic wasps, zwikokovhi (tswina) and na zwo no dzula maḓini (zwiḓula), dzi phame Biodiversity iya khwiniswa nga u sa fafadzeala mishonga yo no lwa na zwikhokhonono na u ṱavha kana u sa tshinyadza nḓowelo ya hone kana zwimela zwine zwa vhuyedza kha zwiḽi zwa zwikhokhonono.
Hezwi zwi a ita nga u ita luhura sa mikaṋo ya zwa biology, u tshi khou litsha vhupo hune havha na zwithu zwa mupo na u tavha zwimela zwine zwa kunga dzi ṋotshi sa tsumbo. U fafadzela mushonga wau vhulaha zwikhokhoonoo azwi vhulai zwikhokhonono fhedzi, zwi vhulaha na zwiḽi zwazwo, zwa ita na uri zwikhokhonono zwi konḓe u ṱuwa zwa tshikafhadza maḓi. Huna nḓila mbili dza u langa zwikhokhonono: zwa ulanga nga mupo kana nga tshi biology.
Zwa u Langa Zwikhokhonono nga Mupo
Zwinwe zwimela sa khaki bush (Tagetes minuta kana mbanje nga isiNdebele) zwi ya kona u pandela zwikhokhonono marigold iya kona dzine dza swika 14 genera zwa zwimela zwine zwa mela na zwinwe sa nematodes kha lesion nematodes na root-knot nematodes dzi ya kwamea vhukuma (u itela uri marigold i kone u kunda nematodes, i fanela u ṱavhiwa hu tshe na minwedzi mivhili hu sathu ṱavhiwa zwimela).
Zwinwe zwimela zwi ya kona u langa zwikhokhonono nga nḓila dzi tevhelaho: U vala zwimela nga zwinwe zwimela. Zwikhokhonono zwi ya kona u fembedza zwimela sa tsumbo, rosemary iya pfa khavhishi. U tumbula zwimela (tsumbo, maluvha) zwine zwa kunga zwiḽi zwine zwa vha na mbuyelo (tsumbo notshi). U ita luhura lwa biology u mona na tshimela. Kha dzi ngade ṱhukhu, zwikhokhonono zwi langiwa nga khaki bush. Phiriphiri na garlic zwi nga fafadzelwa u itela u pandela zwikhokhonono.
U Langa nga zwa Biology
Zwikhokhonono zwina mushumo munzhi vhukuma kha mupo na zwinwe zwine zwa ḽa zwinwe kha bulasi nahone zwi fanela u humbuliwa uri a si zwikhokhonono zwoṱhe zwine zwa ḽa zwimela. Zwi ya thusa na kha u langa mupo sa zwine zwo no ambiwa nnṱha zwi ya thusa u fhungudza zwiḽi nga nḓila ya tshi biology.
Zwikhokhonono zwine zwa vha uri ndi zwa mbuyelo zwiḽa aphids, mites, caterpillars na zwinwe zwine zwa ḽa zwimela nahone azwi vhaisi vhathu, zwimela na zwipuka. Zwikhokhonono zwine zwa vha na mbuyelo sa ladybird beetles Chilocorus nigritus na Cryptolaemus montrouzieri na parasitic wasps Aphytis lingnanensis na Coccidoxenoides perminutus dzi ya ṱavhiwa dzi tshi khou itelwa u rengisa, nahone dzi nga rengiswa dza shuma u langa nga tshi biology kha zwikhokhonono.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe