Dzina
Mmbwa ya Ḓaka [Lycaon pictus]Ngahatsho
Mmbwa idzi dza ḓaka a dzongo ḓalesa nga ṅwambo wa masiyadoitwa a madanga mahulwane. Mmbwa iyi ndi yone phukha ire khombo kha ḽa Africa. U vha khombo hayo zwi ita uri i songo tou ḓala ngauralo. U sa vha hone hadzo zwo tou ṋaṋisa na nga vhathu, na fhethu ha tsireledzo a dzo ngo ḓala.I dzi phukha dzi na malwadze a no fana na rebisi na u vha na mbilwana misi dzo luma phuka dzi no fuwiwa miḓini. Kubebele kwadzo kune akongo ḓala ngauralo zwiita uri dzi tshile minwaha ya rathi fhedzi ngei Kruger National Park.
Mbonalo
Iyi mmbwa i wanala kha miṱa ya phukha dzi no ḽa ṋama fhedzi, 750mm kha mashaḓa. Dza tshiduna dzo lapfa u fhira dza tsadzi na u lemela ha 20-30kg khulwane. I na muvhala wa tshitopi, mutsu na vhutshena kha mukumba wayo. Inwe na inwe i na muvhala wayo wo khetheyaho, zwine zwa konḓa u dzi fhambanyisa kha lugwada lo fhambanaho.Kuḽele
Mmbwa dzi zwimesa phukha dzo linganelaho, Phala ya vha yone ine ya funesa. East Africa mawanwa ari dzi zwima phukha khulwane dzi no fana na Wildbeest na Mbidi. Dzi zwima dzi lugwada, dzoṱhe dzi ya dzhenelela kha u pandamedza phukha u swikela i tshi neta. Misi tshipondwa tsho no farwa dzi ya tshi ṱhaṱhamukanya dzoṱhe.Mmbwa idzi dzi ya fuwa tshinwe tshifhinga, fhedzi a zwongo ḓala. Nga ngomu na nga tsini ha Masai Mara National Reserve, Kenya, Mabwa a ḓaka ha funi zwifuwo zwa hone. Tshinwe tshifhinga Zimbabwe dzo litsha danga ḽa dzi kholomo dza yela phala.
Kubebele
Dzi beba nga khalanwaha. Afrika tshipembe vhana vhabebwa vhukati ha vhuria nga murahu hya uḓi hwala lwa maḓuvha a 70. Dzi ḓivhelwa u sa tshentsha vhafunani, dza tshinna na dza tsadzi khulwane ndi dzone dzi no beba.Hedzi dzinwe ṱhukhu a dzi tendelwi u beba, dzi tou thusa kha u lela. Hu bebiwa vhana vha 12 kana u fhira, ya tsadzi a i mamisi vhana tshifhinga tshilapfu, ubva kha tshifhinga tsha vhege tharu mafhi aḓiswa na zwinama nga dzinwe thukhu, dzi tshetshe dzi vha dzo ṱhogomeliwa.
Kuitele
Vhana vhaṱuku vha ya fhambana nga tshivhumbeo zwi tshi khou bva kha vha funani vhavhili na vhana vha hone u swikela kha vha 50. Mabwa a ḓaka ndi phukha dzine dza vhonala, dzi a tshilea nadzo u fhedza tshifhinga tshilapfu dzi tsini na tsini. Ndi inwe ya phukha ine ya vha na tshiṱuhu kha dzi phondi iya kona nga maanḓa u zwima phukha dzine dza vha dza zwivhumbeo zwoṱhe, ubva kha phukha ṱhukhu khulwanesa u swika kha mivhuḓa miṱuku.Kudzudzanyele kwa yo kwa u zwima ku ita uri i ṱavhanye u zwima, tshinwe tshifhinga nga zwifhinga zwiṱuku. Tshinwe tshifhinga phukha ya fariwa iḽiwa i tshi kha ḓi tshila.ya ḽiwa yoṱhe nga tshifhinga tshiṱukuṱuku.