Vito
Mbyana Nhova [Lycaon pictus]Manghenelo
Timbyana Nhova (Lycaon pictus) ti kumeka hi nhlayo yale hansi hikokwalaho ka ti ndzhawu leti kulu. Mbyana Nhova i xin’wana xa swipisisi leswi ngale khombyeni swinene. Tifekitara to hlaya tina xiave eka xitetasi lexi xa vusiwana xa nhlayiseko. Leswi endlaku leswaku kuva naku chika eka nhlayo I ku dlayiwa hi vanhu, nale ndzeni ka tindhawu ta nhlayiseko ku fikela sweswi.Tin’wana ti fekitara I vuvabyi byo fana na rihuhumbyana laha mbyana nhova yi hlanganeke na swihari swin’wana swo fuwiwa kaya. Ku hlangana ka timyana nhove leti ku ngava xivangelo xa timbyana nhova tale Kruger National Park leti hanyaka malembe ma ntsevu ntsena.
Xivumbeko
Xidya nyama lexi I xirhi xa ndyangu wa mbyana, naswona xi pima 750 mm emakatlieni. Vavanuna va kulu nyana eka vavasati naswona ti tika 20-30 kg loko tiri ti nkulukumba. Tina dzhovo ra xitshopana, ntima na basa. Yin’wana na yin’wana yina dzhovo ro hambana na man’wana hi maendlelo, leswi swi endlaku leswaku swi koteka ku hambanisa yin’wana eka ntlawa lowu yelanaku.Swakudya
Timbyana Nhova ti hlota ngopfu swihari swa sayizi yale xikarhi, laha Tinhala ti hlotiwaku, leswi rhandziwaka ngopfu. EAfrika-N’walungu swi rhekhodiwile leswaku ti hlota swihari leswi kulu swo fana na Hongonyi na Mangwa. Timbyana Nhova ti hlota hi mintlawa, naswona yin’wana na yin’wana yi hlangana na timbyana tin’wana eka matimba ma ntlawa ku hlongorisa no karhalisa swi hlotiwa. Loko se swi yimile swinga tshukunyuki, xihlotiwa xi dlayiwa hi timbyana hinkwato xi handzuleriwa.Timbyana Nhova ti dya na swifuwo etindhawini tin’wana, kambe leswi aswi talangi ku humelela, endzeni nale ku suhi ka Masai Mara National Reserve, Kenya. Timbyana Nhova ti bisile swifuwiwa hi moya, eka kheyisi yin’wana eZimbabwe ti tsutsumile ti hundza ntlawa wa marhole ti hlongorisa kudu eka ntlawa lowu landzeleke.
Ku tswala
Timbyana Nhova i vabebuli va nguva. eAfrika-Dzonga swimbyanyana swi beburiwa exikarhi ka xixika endzhaku ko tika masiku ma 70. Wanuna loyi a fumaka na wansati i timbyana leti tswalaka eka pheke ya Timbyana Nhova. Swirho swin’wana swi tirha ku rhangela mpfumelelo wo tswala naswona swi tirha tanihi va pfuneti eka pheke.Tani hi loko ntlawa lowu kulu wo ringana vana va 12 va tswariwaka, wansati anga koti kuva mamisa nkarhi wo leha. Ku sukela eka mavhliki manarhu, masi ma siviwa hi nyama leyi yisiwaku hi swirho swa pheke eka swimbyanana. Ntlawa wa vana wu hlayisiwa kahle eminceleni.
Vutshamo
Timbyana Nhova ta Afrika ti nga kumeka emakhwatini mo tontswa kumbe etindhawini to pfuleka.Mahanyelo
Tipheke ti nga hambana hi sayizi, ku suka eka phere rin’we na vana va rona, kuya fika eka to tala ku fika 50. Timbyana Nhova i swihari leswi hanyisanaka swinene, swi tshama nkarhi wo tala swin’we. Hi tin’wana ta swidyanyama leswi nga dyiki nkarhi eka swidyanyama hinkwaswo, naswona ti hlasela vaxanisiwa va tisayizi hinkwato, ku suka eka Mhofu leyikulu kuya eka Mimpfundla leyintsongo.Maendlelo ma tona mo hleleka mo hlota ma ti kotisa ku wisa xihlotiwa ta xona hi xihatla, nkarhi un’wana hiti sekondi tintsongo. Xihlotiwa xa dyiwa, nkarhi wun’wana xaha hanya, naswona xi nga dyiwa xi hela hi timinete tintsongo.
Laha ti kumekaka kona
Mafambafambelo ma tona mo ya hala na hala ma endla leswaku swi olova ku pima mphakelo wa tona wo tika, TiMbyana Nhova ti katsa xiphemu xa Sub-Saharan-Africa, handle ka makhwati ma timpfula na mananga. Kambe sweswi, ti suseriwe makumu eka ndzhawu ya tona, atahari kona eka matiko mo tala eVupeladyambu nale Xikarhi ka Afrika, nale Vuxeni nale Dzongeni, ti kumeka etindhawini laha nhlayo ya vanhu yi tshamaka yiri hansi.Ti kumeka eKruger National Park, nale ku suhi na Phalaborwa Gate. Tshokwane na Skukuza nale dzongeni wa Afsaai nale mapurasini you fuwa swiharitaka yo ka anga tolovelekangi.