Dzina
Nguluvhe ḒakaKutshilele
Nguluvhe ḓaka ndi phukha dza masiari dza dovha dza fhedza tshifhinga dzi tshi khou ṱoḓa zwiḽiwa. Dzi wanala nga zwigwada zwa miṱa. Hedzi nguluvhe dzi na nḓowelo ya u gwadama nga milenzhe ya phanḓa musi dzi tshi khou ḽa na u zwima fhethu ha tsini. Dzi dzula kha vhudzulo hadzo vhusiku, hune dza thoma ngau dzhenisa mitshila. Nga nḓowelo, huna lugwada luraru zwine dza tshimbila dzi dzoṱhe, dzi khombe na dzine dza funa zwa vhasadzi.Hedzi dza mbebo dzi na zwigwada zwa khulwane na ṱhukhu na zwitshetshe. Dza mboho a dzi dzheneleli kha u alusa vhana dzi gumana musi dzi tshi ṱangana. Dza mboho dzi ya ṱangana na tsadzi dzi no fhira nnthihi. Hedzi Nguluvhe dzi wanala fhethu hure na madindi a maḓi hune dza ḓi tsukadza matopeni.
Nḓowelo
Nguluvhe ḓaka dzi na nḓowelo I songo ḓoweleaho, u phaḓalala hadzo hu vhonala ho khwaṱha hanengei kha maḓaka o omaho.Hune Dza Wanala Hone
Hedzi phukha dzo phaḓalala, a dzi tovha zwi pondwa ngau tou ralo kha ḽa Afrika Tshipembe. Dzi khou ḓi wanala lwa mvelo na kha mabulasi, dza dovha dza ḓivhadziwa kha zwinwe zwi si. Dzi a wanala Zimbabwe, Botswana, Mozambique, Kenya, Zambia na Tanzania. Dzi wanala fhethu hure na maḓaka na maḓi na matope kha ḽoṱhe ḽa Kruger National Park.Phondi
Vhana vha hone vha ḽiwa nga magoni na zwikhehe na dzi ndau,phele, madidingwe, nngwe na ngweṋa ndi dzone phondi dzayo khulwanesa nga maanda dzi ponda hedzi phukha khulwane.Tshitatisitiki
Dzina ḽa tshilLatin: Phacochoerus africanusTshileme (tshisadzi): 45-70kg
tshileme (tshinna): 60-100kg
Tshifhinga tsha u ḓihwala: Minwedzi miraru
Mbalo ya vhana: 1-8 (zwiguluzwana)
U vhibva lwa vhudzekani: Minwedzi ya 18
Tshileme I tshifhedza u bebiwa: 600g
Nzudzanyo: Artiodactyla
Muṱa: Suidae
Luvhilo: 40km/h
Maṋanga: O linganelaho ndi 25cm
Kubebele: Khubvumedzi uya kha nyendavhusiku