Vho-Peter Magubane Mufodi wa tsini wa vho Nelson Mandela
Vho-Magubane vha ya kona u humbula ḓuvha ḽe vha thoma u ṱangana na muthu ane o vho fhedza ovha khonani ya vhutshilo havho. Ho vha hu nga zwifhinga zwe Vho-Mandela vha vhavha tshi kha ḓiita zwa vho Ramilayo. Ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa ramilayo ane a ḓo imelela khotsi anga vhane vho vha vha tshi khou fhedza u wana khombo ya moḓoro.
Zwino nda mbo ḓi ya ofisini ya vho Mandela na vho Tambo, vha ralo nga hezwo zwifhinga ndo vha ndi sa zwidivhi uri ndi vhathu vhane vha dzhenelela kha zwa dzi polotiki. Vho-Mandela vha kona ha u mmbudza uri vhone vho farekanea vha nga si kone u dzhia mulandu wanga sa vhunga vhana milandu mizhisa ine vha khou tea u i lavhelesa vha kona u mmbudza uri ndi ṱoḓe muṅwe ramilayo.
Zwifhinga zwi tshi khou ḓi ya vhana vha Vho-Peter vha mbo ḓi vha vhangane na vha Vho-Mandela ngauri vho vha vha tshi dzhena tshikolo tshithihi Swaziland. Zwa ita uri ndi kone u vha halwa navho nga tshanga tshiendedzi ngauri Vho-Winnie Mandela vho vha vha si nga si kone ngauri na vhone vho vha vho iledziwa.
Nne ndo vha na mashudu ngauri ho vha huna vhathu vhane nda vha ḓivha vhane vho vha vha si nga si nnyambulule ndi Vho-Magubane vha tshi khou ralo. Nga zwiṱuku nga zwiṱuku ha mbo ḓi vha hu tshi khou thoma vhungane vhukati ha havha vhathu vhavhili muṅwe u amba nga mulomo muṅwe u shumisa camera.
Madalo a Robben Island
Vho-Peter vha ya Robben Island uya u ṱolela Vho-Mandela vha tshi khou khwaṱhisa vhu konani hune vha vha naho ha vhukoni ha zwa u amba na mufodi. Vho ri vha tshi swika vha shumisa luambo lwa tshi Xhosa vha ri-Ralangobuso Mtirara. A thi divhi uri mulandu vho tenda ndi tshi dzhena, fhedzi vho tenda.
Ra sedza zwa murahu ra zwi vhona uri tshifhinga tsho vhaisa mbonalo yashu fhedzi ro vha ri tshe mihaga mbiluni vha ralo Vho Peter. Vho-Mandela vho ḓo nfululedza kha mushumo wanga wa u dzhia zwinepe ndi sa shavhi. Naho huna uri muṱangano wavho wo ḓo vha mupfufhi ngauri ho vha huna vhalindi vhavhili vha dzhele vhane vho vha vho ima henefho nga tsini, fhedzi Vho-Peter vho zwivhona uri ndi hone u thoma ha vhuṱama vhuhulusa havho.
Tshikhala tsha Ndeme Vhutshiloni
Nga dzi 11 Luhuhi 1990 Vho-Magubane vho ḓo lavhelesana na zwifhinga zwine vha zwivhengesa vhutshiloni. Ḓuvha ḽa ndeme vhukuma ḽa u bviswa dzhele ha Vho-Mandela. Vhunzhi ha vhathu vho vha vho ima phanḓa ha dzhele ya Verster kha ḽa Paarl. Vhaṅwe vho ṋamela mabasi na maṱiraka.
Vha u fodo zwinepe vho vha vho tou ima nga milenzhe, na nne ndo vha ndo ima na vho ndi tshi khou itela u foda hetshi tshifhinga tshine tsha vha tsha ndeme. Hezwi musi Vho-Mandela vha tshi tou bva vhathu vha thoma u panyana ha sala hu sina na ha u ima, ndi tshone tshifhinga tshe nda pfa u vhavha kha buḓo ḽanga ngauri ndo balelwa u foda.
Ndo vha ndo ḓaḓa na u kwata ndo kwata vhukuma. Fhedzi ndi nga ita mini? Ho vha u tou sala uri ndi dzule ndi humbule zwiṅwe zwinepe zwine ndo no foda zwine zwa vha uri ndi zwa ndeme nazwone. Ha dovha ha ḓa tshiṅwe tshikhala musi Vho-Peter vha tshi ṱangana na Vho-Mandela. Naho vho balelwa u foda tshinepe tsha musi vha tshi khou bva dzhele vho ḓo tiwa uri ndi vhone mufodi wa tsini wa Vho-Mandela vho ḓo foda zwoṱhe.
Lwendo lu a Thoma
Lwendo lu lapfu lwa thoma. Vho-Peter vho takalele ḓembe ḽa uri vha ḓo vha vhone mufodi wa Vho-Mandela lwa miṅwaha miṋa. Nahone vha zwiita mafhungo uri vha shume vho ḓi funga vhukuma. Vho-Peter vha amba nga he vhuṱama havho na Vho-Mandela ha vho tou hulela musi vha tshi vho tou vha mufodi wa tsini ngauri vha dzula vha vhoṱhe.
'Ro vha ro dzula ri tshi ṱhonifhana, sa mufodi na muṅwe ane a khou ita ḓivhazwakale ani kone u ṱalutshedza tshiṱori arali ni sa koni u hangwela. Kha heyi miṅwaha ndo guda uri muthu u fanela uvha na mbilu ndapfu, u fanela u guda uri vhukhakhi vhu ya itwa.'
Tshinepe Tshine tsha Funeswa
Unga wana tshinepe tsha vho Mandela vho takula ṅwana vha sa khou sea, nga zwiṅwe zwifhinga wa wana vha tshi khou tshina. Hoyu ndi muna we vha tshena vhanzhi vha Africa Tshipembe vho vha vha tshi vhona unga ha ngo tou ralo.
Vho vha vho lavhelela uri kha musi vha nga shakuliswa fhedzi azwo ngo ralo vho mbo ḓi ri “iḓani ri shume roṱhe, kha ri fhaṱe heḽi shango roṱhe” huna dakalo maṱoni a Vho-Peter musi vha tshi amba hezwi vho mbo ḓi elelwa na mafhungo ane a wanala kha bugu yavho ine yap fi ‘man of the people; a photographic Tribute to Nelson Mandela’. ‘Ndi nga ḓuvha ḽa musi Vho-Mandela vha tshi khou pembelela mabebo avho a72 kippies Newtown, Johannesburg, wo vha u tshi kona u vhona dakalo kha maṱo avho.
Musi Vho-Peter vha tshi ṋekedza Vho-Mandela zwinepe nga mahala vho mbo ḓi ri’ ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u livhuwa Vho–Mandela kha u fulufhela. Na u tendela uri hu vhe nṋe ane a foda vhutshilo havho.’ Zwiṱori zwine zwa vha hone zwine zwo fodwa nga Vho-Peter zwo thusa vhukuma kha muvhuso wa tshiṱalula. Na urri Vho-Peter vho ḓi dzima zwinzhi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Vharangaphanḓa vha African National Congress na vha imeleli ndi vhone vha u thoma u fariwa....