Dr Peter Magubane muteki wa swifaniso wa ximfumo wa Nelson Mandela

© David Meyer-Gollan

Kuhlangana na Nelson Mandela

Dr Peter Magubane utsundzuka kahle nhlengeletano yakwe yo hlayiseka na wanuna loyi anga vuya a hetelela a va munghana wakwe wa vutomi hinkwabyo. ‘Leyi akuri minkarhi leyi Mandela atirha tani hi muyimeri. Andzi lava muyimeri loyi ata yimela tata wa mina loyi a kume nghozi ya movha,se ndzi suke ndiya eka tihofisi ta Mandela na Tambo,' Loko a tsundzuka. 'Hinkarhi walowo andzinga switivi leswaku va hoxa xandla swinene eka tipolotiki ta tiko.

Mandela undzi byele leswaku ari na ntirho wotala ngopfu, lero anga lavi kuteka ntirho wotala hinkarhi wun’we, hikuva hinkarhi walowo ari eku hetiseni ntirho lowu se avawu sungurile. Andzi boheka kuya lava muyimeri un’wana.' Endzhaku ka nkarhi, Vana va Peter vavuye vava vanghana na vana va Mandela hikuva ava nghena eka xikolo xin’we e Swaziland.

'Andzi kota kuva lavela xofamba hixona kuya exikolweni, tani hileswi andzi tiva mana wa vona [Winnie Madikizela-Mandela] loyi a yirisiwile. Nkateko wakona andziri na vanhu lava andzi va tshembile na leswaku avenge pfuli nomo ehenhleni ka mhaka leyi.' Peter a hi avela. Kantsongo, swinga kongomanga, vuxaka bya ngati byiendliwa eka van’wa tipolotiki- wun’we loyi a vulavulaka hi marito, kasi loyi un’wana a tirhisa camera.

Ku vhakacha e Robben Island

Dr Peter Magubane a suka a vhakela Nelson Mandela e khotsweni ra Robben Island, leswi aswitiyisisa vuxaka exikarhi ka muteki wa swinepe wa ndhuma na president wa mundzuku wa tiko. 'Ndzi tirhise vito roka ringa hanyi ra xi-Xhosa— Ralanqobuso Mtirara. Andzi switivi leswaku vandzi pfumelele njhani ku nghena kambe vaswiendlile.

Hinkwerhu swihi hlamarisile ku vona leswi se ahi kurise swona hambi ku vonaka exikandzeni kambe ahi tiyile etimbilwini ta hina,' Ku vula Peter.

'Mandela undzi bele mandla swinene eka ntirho lowu andziwu endla wo teka swinepe lowu andziwu endla waku humesela manyala ya tiko ndzi nga chavi nchumu.’ Nhlengeletano lowu awu komile swinene no tika hikuva a rindziwile hi valanguteri vambirhi lava ava yime ekusuhi. Hambi swiritano, Peter a tiva nkoka waku hlangana ka vona vari vambirhi.

Nkateko wa vutomi hinkwabyo

Hiti 11 February 1990, Dr Peter Magubane a langutana na nkarhi lowunga n’wi tshova moya. 'Siku ra matimu swinene laha Afrika Dzonga, loko Mandela a humesiwa e khotsweni, leswinga n’witisela ntlhontlho swinene eka ntirho wakwe. Ntshungu lowukulu awu hlengeletanile ehandle ka Khotso ra Victor Verster e Paarl.

Vanhu ava khandziye nale henhla kamabazi na tilori. Vateki va swinepe avari kona laha hansi nanswona nyivuye ndzi fika laha avari kona ndzi lava kukuma ndzhawu yakahle laha andzi ta teka swinepe swa nkoka. Loko ndyangu wa Mandela wuhetelela wuhumelela, ntshungu wusukumeti swinene laha kungava naku phijana.

Eka ntirho lowu wa mina hinkwawo, xexo akuri xinepe xa nkoka lexi ndzinga kota ku xiteka. Andzi khumbhekile swinene no khomiwa hitingana, kambe akuri hava lexi andzi ta xiendla. Lexi andzi fanele ndzi xiendla akuri kuya emahlweni naku tshembhela eka vutivi lebyi andziri na byona na leswaku andzi kota ku teka swin’wana swinepe eka minkarhi yankoka swinene.' Nkateko wa vutomi hinkwabyo wufike loko Peter ava na nhlengeletano yin’wana na Mandela.

Hambi leswi a tsandzeke ku kuma magoza yosungula ya nkoka kuya eka ntshuxeko’, Peter a xiximiwa hiku hlawuriwa kuva muteki wa swinepe wa ximfumo wa nkulukumba Mandela kuva a teka swinepe eka rendzo leri ra 4 wa malembe kuya eka xidimokirasi.

Kusungula ka rendzo

Hikwalaho rendzo ra matimu ringa sungula hikona. Peter uva na nkateko womova masingita lawa aya endleka eka vutomi bya ma Afrika Dzonga eka nkarhi wayena wa 4 wa malembe tani hi muteki wa swinepe wa ximfumo.

U endle swiyimo swakahle swinene leswaku swiva kona eka kuteka ka yena swinepe swotala eka gondzo rakuya eka ntshuxeko. Magubane a hlamusela hilaha vuxaka bya yena na Mandela byinga tiya hikona eka rendzo leri ra 'passage of peace' swinwe. 'Ahi tshembhana ngopfu naswona ahi hloniphana swinene.

Tani hi muteki wa swinepe, tani hi un’wana loyi a hlayisaka matimu ya tiko, awunga koti kuvulavula ntiyiso loko unga rivaleli. Eka masiku lawa ya nkoka, ndzi dyondze leswaku munhu u fanele ku kondzelela; u fanele ku ti dyondzisa ku amukela leswaku swihoxo swa endliwa.'

Xinepe xa xirhandzwa

Uta kuma swinepe swa Mandela angari eku hlekeni a khome nwana; eka minkarhi yin’wana ari eku cineni. Loy ii wanuna loyi valungu votala va Afrika Dzonga ava hleketa leswaku utava a hambanile.

Ematshan’wini yakuva a tiyisisa ku chava ka vona ko humesiwa laha tikweni, uva nyike mavoko ya kurhulae, aku: "Tanani, a hitirheni swin’we, ahi akeni tiko lesri swin’we." Kuna nyanyuko ematihlweni ya Peter loko a tsundzuka nkarhi lowu wungaya eka xifaniso lexi axi rhandza swinene eka buku yakwe ya wanuna wa vanhu: A Photographic Tribute to Nelson Mandela.

'Hi xona lexi Mandela ari eku cineni eka kutlangeriwa ka siku ra yena raku velekiwa ravu 72 lexitekiweke e Kippies e Newtown, Johannesburg. Awu kota ku vona ntsako wa ntshuxeko wuvangama e matihlweni yayena’.

Loko Peter a nyikela kutlula dzana ra swinepe eka Nelson Mandela ute 'Ndzi rhandza ku khensa Madiba kuva andzi tshembile, xikan’we no ndzi nyika nkateko waku hlayisa xiphemu xa xutomi byayena.' Hi marito ya Nelson Mandela, switori swa swinepe swa Peter Magubane eka nkarhi wa xihlawuhlawu, 'swipfunile ku endla ndlela yoya eka kucinca e Afrika Dzonga'. Kalwa ndleleni, Peter uti tsone swotala eka vutomi bya yena.

Valwela ntshuxeko vapfaleriwa e Robben Island

Varhangeri va vandla ra African National Congress na vayimeri va rona akuri vona vosungula ku pfaleriwa e khotsweni leriya....more