Musi vho-Nelson Mandela vha dzhele, vho vha vha tshi khou tea u kunda thaidzo dze dza vha dzi nga ngomu nga muarahu ha musi vha saathu ambela mafhungo avho a u bva vho dzika, vha fanela u vha na u fulufhelo kha vhathu vhane vhavha uri vho fariwa navho uri vha kone uvha na nyambedzano na vhahulwane vha muvhuso, vhaṅwe vho vha vha tshi khou lwa navho.
Vho vha vha tshi ṱuṱuwedza na vhahulwane vha vhathu vhane vha vha vhuthubwani uri hezwi zwithu zwi fanela u shuma kha vhoṱhe. Dzi nyambedzano musi dzi tshi thoma dzo vha dzo khwaṱha nahone huna nyofho kha vhahulwane vha muvhuso vha tshi khou ofha uri khaṅwe munwe anga vha huvhadza.
Fhedzi naho zwo ralo naho ho vha hu vhukati ha vho ramafhungo vhane vhaṅwe vha hone ndi vha endela mashango na vho ramafhungo, zwithu zwavho zwo tshimbila nga ngona. Na musi vho-Mandela vha tshi bviswa dzhele nga ṅwedzi wa Luhuhi nga dzi 11 nga ṅwaha wa 1990 tshiphiri a tshi ngo bviselwa khagala.
Fhedzi ha thomiwa nga nyambedzano nntswa. Vha thoma u amba nga ha mulalo ha mbo ḓiimiswa u shuma zwa u lwa na ANC nga zwine zwa vhidzwa upfi u abma ha musi zwithu zwi tshi khou tshimbila, Umkhonto weSizwe (MK kana pfumo ḽa shango) zwine zwo thoma nga 1961. Vha mbo ḓi thoma u sasaladziwa nga vhane vha shuma navho naho zwo ralo vha isa phanḓa.
Nga zwenezwiḽa zwifhinga musi hu tshi khou ḓi itwa zwa dzi nyambedzano nga zwiṱuku nga zwiṱuku vha thoma u fulufheliwa nga muprisidenthe vho-FW De Klerk vhe nga murahu vha vha vhidza uri ndi munna ane asa hangwei. Zwo vha zwi tshi tou vhonala uri muthu ane a khou bva a dzhele Mandela ane avha munna a ṱhonifhiwaho u khou ṱoḓa uri hu vhe na vhushaka havhudi na vhathu vhane ho vha hu vhone vho mutsikeledzaho, vha lavhelesa vho-De Klerk nga nḓila ntswa ya u lugisa shango ḽashu.
Mafheleloni a ṅwaha wa 1990 nṋe ndo ḓo wana tshikhala tsha u kona u vha ramba zwi tshi bva kha vha ganndisi na vha sengulusi hu tshi khou tea u vha na muṱangano une wa dzulela uvha hone une wa khou itelwa Kyoto, Japan nga ṅwedzi wa Shundunthule. Vha thoma vha hana u swikela vha komiti ya ANC vha tshi tenda zwino ho ḓo vha na miṱangano minzhi vhukati havho na nṋe.
Kha miṅwe ya miṱangano ro ḓo amba nga ha vho-De klerk, vhone vhaṋe vha tshi amba vha ri houla munna u khou ṱoḓa thuso yashu. Vha ralo, una mathada manzhi kha ḽihoro ḽawe. Hezwi zwo vha zwi tshi khou ambiwa nga munna ane a khou vhona muṅwe munna a tshi khou sogola sa murangaphanḓa uri kha thusiwe uri ḽihoro ḽawe ḽiime. Vho vha vha tshi tenda uri vho-De klerk vho vha vha na nndwa khulu ine vha khou livhana nayo kha ḽihoro ḽavho.
Vho-Mandela vho vha vha sa ḓivhi tshithu uri vhathu vhane vha khou amba navho vha khou lingedza nga maanḓa uwisa ANC uri huime ine vha lwisanana nayo ine yavha IFP ine ya rangiwa phandḓa nga vho-Mangosuthu Buthelezi. Zwo mbo ḓi vha khagala uri vho-Mandela vha fulufhela vho-De klerk.
Musi vha u lavhelesa mafhungo vha ANC vha tshi isa mafhungo kha vho a u sumbedzisa uri hu na dzi nndwa dzine dza khou vhangiwa nga ḽihoro ḽavhuraru ḽine ḽa khou itela uri ANC isitsha vha na maanḓa, vho mbo ḓi vha isa kha vho-De Klerk uri hu vhe vhone vhane vha ḓo sengulusa. Vha tshi khou fulufhela uri vho-De Klerk vha ḓo ita zwavhukuma.
Zwa fhedza zwi tshi khou isiwa mapholisani na hone nga murahu ha miṅwaha minzhi vho mbo ḓi wanala uri ndi vhone vhe vha vha vha tshi khou ita zwa tshanḓa nguvhoni. Na zwiṅwe zwe zwa vha zwi tshi khou ḓiitwa zwe zwa vha zwi tshi khou lwisa ANC. Ha kona u wanala na madzina a zwi fheṱi, vhunzhi havho vho mbo ḓi ngalangala.
Ho vha ho no tou vha kale he vho-Mandela vha si tsha fulufhea vho-De klerk, ndi musi hu tshi tholiwa muraḓo muswa wa bodo vha State Broadcaster ine ho no vha kale yo vha i tshi vho langiwa nga vha muvhuso wa shango. Nga murahu ha musi hu tshi fhela miṅwedzi nga ṅwaha wa 1992 na 1993 campaign ya u ḓisa mafhungo yo ḓiimisa ya thoma u shuma na vhaṅwe.
Zwa ita uri vha kombetshedziwe nga muvhuso uri heḽi dzangano ḽiswa ḽa u disa mafhungo ḽi fanelwa u ṋangiwa ho thoma ha ambiwa na tshitshavha. Dzulo ḽa u ṋanga ḽo vha ḽi khou ṋnnga kha madzina a 25 ane a khou tea u rumeliwa kha vho-De Klerk, ubva hafho a kona uya kha muprisidenthe uri vha kone u ṋanga.
Ho do vha na u tendelana vhukati ha vha AIB na muvhuso na u tendelana vhukati ha vho-Nelson Mandela na vho-De Klerk uri vho-De Klerk vha ḓo vha na maanḓa a u ṋanga madzina ane vha sa atakalele a humele kha dzulo vha dovhe vha sedzuluse, fhedzi nga murahu ha musi vha saathu ita ngauralo vha fanela u thoma vha amba na vho-Mandela vha tendelana vha dzudzanya zwine zwa fanela u dzudzanyiwa.
Vho-De Klerk zwavhukuma vho mbo ḓi humisela madzina a sumbe murahu kha dzulo vha isa phanḓa na uvha na muṱangano navho vha tshi khou vha hanedzana navho. Hezwi zwa musi vha tshi hanedzana na vhadzulo avho ngo vhuya vha zwi ri munyu kha vho-Mandela, zwe vha do zwi dzhia hu u vhofholola mulanga.
Hezwi zwo ḓo kwatisa vhukuma vho-Mandela vha kwata, nga maanḓa maanḓa na kha mushumo we wa vhuya wa vha hone holoni ya Philadelphia kha ḽa united states he vhoṱhe vha ḓo wana mendele wa liberty we vha ḓo u fhiwa nga muprisdenthe vho-Bill Clinton kha mabebo a America nga fulwana nga dzi 4, 1993.
Naho huna uri vho-Mandela vho vha vha na muhumbulo wa uri vho-De Klerk vho vha vha tshi zwi ḓivha uri huna vhathu vhane vha khou ṱoḓa uita ANC uri isi tsha vha na maanḓa nahone hu sa vhe na zwe vha ita uri vha zwiimise, vhoisa phanḓa na u shuma zwine zwa ḓo vhuyela shango vha vhea dzi khakhathi murahu.
Vhushaka havho ho vha hu ha vhudi naho huna dzi phambano kha zwa polotiki. Vho-Mandela vho vha vha tshi vhuyelela dzhele vha tshi khou itela uri hu vhoniwe nyimele ye vha vha vha khayo na vhashumisani navho musi vho dzula dzhele lwa tshifhinga tshilapfu.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe