Vhathu vha u Thoma u Hwalela Zwithu Richtersveld

Gordon’s Bay

©Shem Compion
Musi a tshi khou vhuya atshi bva u vhona mulomo wa mulambo wa Orange nga 1779 Colonel Gordon avha ene mulanga mmbi wa Dutch Garrison kha ḽa Cape Town. A isa phanḓa na u tshimbila, atshi nwala fhasi na u ṱalusa zwimangadzo zwe aḓo zwi vhona.
Tshimela tsha Hoodia gordonii tsho rinwa hu tshi khou tevhedzwa ene. Nga 1795, Napoleon a thoma u ita zwa dzi nndwa kha ḽa Europe a wisa nnḓu ya vhuhosi ya Orange.
Vha Bitish vha dzhia khosi ya Dutch ye ya vha i vhuthubwani, vha rumela tshikepe uri vha yo dzhia ndango ya cape vha tshi khou ita ene asi ho. Fulufhelo ḽa Gordons ḽa mbo ḓi fhandekanya kha khosi ine yo waho na maanḓa awe maswa. Nga murahu ha musi vha British vha tshi kunda vha Dutch nga nndwa ya masole ye ya do vha i Muizenberg, tsheo ye Gordon a i dzhia ya mbo ḓi sasaladzwa.
O vha asina mutakalo wavhuḓi na dzinwe dzi thaidzo dzawe. Zwino nga 1795 nga murahu ha musi vha Dutch vha tshi tenda mulandu, RJ Gordon a mbo ḓi divhulaha. Gordon’s Bay, tsini na Cape Town, ho riniwa hu tshi khou huliswa ene.
Nga minwaha ine ya tevhela, vhunzhi ha vho rasaitsi ubva kha u mona na shango ḽoṱhe vha dalela Richtersveld. Hezwi hu vha ho katelwa na ornithologist Francois le Vaillant (1783), Carl Ludwig Phillip Zeyher (1830) na Johann Franz Drège (1833/4).
Zwa nga murahu zwiḓivhiwa sa khotsi a SA phytogeography’ (u phaḓaladzwa ha tshaka dza zwimela). Hezwi zwi vhonala hu sa tou vha zwithu zwine zwa takadza, fhedzi zwimela zwine zwa fhira 100 zwo mbo ḓi riniwa hu tshi khou huliswa Drège – zwine zwi sa vhe zwithu zwivhi.

Zwa u lwela ha Namaqualand

Nga Centuary ya vhu 20, zwa u lweliwa zwa Namaqualand, na Richtersveld, zwa isa phanḓa na u kunga vhathu uri vha kone u ḓa ha u ṱola zwimela.
Hezwi hu vha ho katelwa na murathu na mukomana Rudolph na Max Schlechter, Dr. Louis Leipoldt na Selmar Schönland – vha funi vhahulwane vha zwimela, sa zwine vha vha zwone. Zwine zwa takadza vhunzhi ha havha vha ṱoli ho vha hu vhathu vhane vha khou bva kha manwe mashango na zwine vha khou hwala ho vha hu zwithu zwine vho tou rumiwa nga zwiimiswa zwa seli.
Zwa Afrika tshipembe zwa dzi ngudo zwo thoma nga murahu ha musi ramabindu ane a ḓivhea na hone muthu as shavhiho u ita zwithu zwiswa Harry Bolus ono wana tshidulo kha Botany kha kholegi ya Afrika tshipembe (ine zwino ya vhidziwa upfi University of Cape Town) nga 1902.
Muthu wa u thoma u humbulela Bolus Chair ho vha Harold Pearson, we avha ana lutamo kha zwimela zwa Namaqualand. Aya kha nyendo mbili kha vhupo(nga 1908-09 na 1909-10) aya a hwala nḓivho nnzhi vhukuma.
Pearson ombo ḓi ya avha director wa u tou thoma wa Kirstenbosch Botanical Gardens nga1913 a thusa kha u sikiwa ha National Botanical Institute (ine zwino ya vhidzwa National Biodiversity Institute). Tshimela tshine tsha konḓa vhukuma tsha Aloe pearsonii tsho rinwa hu tshi kho huiswa ene.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe