U Shandukiswa ha Mvelelo
Kwarrielaagte Mpumalanga Afrika tshipembe ndi kusi kwa vha Ntwana. Ho dzhiiwaho kha mabulasi a vha tshena u thomani ha centuary henei, Kwarrielaagte's architectural configuration, vha funa zwa sialala, kuitele kwa zwi ambaro na zwa vhutsila zwa vhadzulapo zwo ita uri hu vhe na vhudziki.
Murado munwe na munwe wa tshigwada uya vha na vhuimo vhune a vhuwana, zwi tshi khou bva kha mupo na zwine wa vha wo tou pfi u zwiite, ha nzulelo ya shango zwo itwaho nga divhazwakale, na maitele na mvelelo. U shandukiswa ha zwa mvelo vhukati ha vha Ntwana na vha Pedi ndi tsumbo kha u fana ha dzi nguvho dzavho (vhafumakadzi ubva kha zwigwada zwothe, vhafunzi vho divhisa smock sa tshipida tsha zwiambaro zwa sialala) na luambo.
Hu dovha ha ambiwa uri maNdebele vha na vhushaka vhuhulwane vhukuma na vha Ntwana, zwo bva kha u malelana, u dzhenelela kha zwa u ola na zwithu zwa vho zwa dzi ngoma na u fana kha u ya ngomani ha vhafumakadzi, na malungu ane vha a ambara mukuloni. Zwigwada hezwi zwiraru vha ya vha na mulayo wa u khethekanya mushumo wa mbeu zwi tshi bva kha u ditika kha ula zwiliwa zwine vha di shumela mahayani.
Divhazwakale ya Vha Ntwana
U fana na maNdebele a Transvaal na vha Pedi magumoni a centuary ya vhu 19 vha Ntwana vho tangana na u tambudziwa, na mishumo ya u vhavha zwe zwa do vala ikonomi ya mahayani. Hei nyimelo ya divhazwakale yo khakhisa nga maanda zwithu zwa mvelo vha tshi khou wela u tanganedza vhutshilo vhune ha vha uri ho vhewa phanda havho.
Dzina la uri Ntwana (thoho dza u oma kana vhalwi) lo bva kha madendele kha zwigwada zwa Bamangwato. Zwavhudi vhudi munwe wa nwana wa khosi o ita zwisa itwi zwi tshikwama u liwa ha nama ya kholomo. Ambo di bviswa khavho a tuwa na band ya renegade nga vho 1780 uya u sika tshigwada tsha vha Ntwana.
Tshigwada hetsho namusi tsho dala dzi thavhani dza Moutse, vhukovhela ha Groblersdale kha vundu la Mpumalanga. Naho huna uri Ntwana yo dala nga maanda Moutse, hu di vha na vha Pedi, swazi, Sotho na Ndebele.
U swika nga 1986 tshitshavha tsho ya ho nga u fhambana vho dzulisana zwavhudi, vha tshi kovhelana zwine zwa vha zwa ndeme, vha tshi di dzhenisa kha zwithu zwa mvelo na u malelana. Hohu u farana zwo do fhela nga 1986 nga maanda e a do dzhena Moutse kha madzulo a kale a kwaNdebele.
He vha vha vha tshi dzula hone vha vha Ntwana ha zwa polotiki hu tshi mbo di vha fhethu ha tshisole, vhupo vhune havha u mona na Dennilton na Kwarrielaagte ha vha fhethu ha dzi ndwa. Hu si dzi nndwa dza muvhuso fhedzi, ho vha hu tshi khou lwa na vhadzula tsini na mashaka.
Naho hu vhukati ha zwezwo, zwithu zwa sialala zwa vha Ntwana zwo vha zwi tshi khou di ya phanda, nga maanda kha vhafumakadzi. Hu sina vhana ngauri vhanzhi vho vha vha siho vho ya u shuma kule na mahayani avho- vho kombetshedziwa u shumisa zwithu zwa ikonimi ya mahayani na u isa phanda na uvha vhafumakadzi vho maliwaho na u beba vhana.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe