Dineelano Tša Setšo
Kwarrielaagte ka profenseng ya Mpumalanga ya Aforika Borwa ke motsemogolo wa BaNtwana. E rekilwe go tšwa go molemerui wa mošweu mathomong a ngwagakgolo wo, boagiteke bja Kwarrielaagte mokgwatlhamo, go swana le ditšo, mekgwa ya go apara le ditiro tša bokgabo tša badudi ba yona, di bontšha boetapele bja setšhaba.
Leloko le lengwe le le lengwe la sehlopha se na le maemo a tsepamego ao se a filwego, go ya ka bobedi tlhago le ditlwaelo tša setšhaba ka gare ga naga yeo e kgatlilego, a sa šilafatšwa ke diphetogo tša histori, tša leago le tša setšo.
Dineelano tša setšo magareng ga BaNtwana le Bapedi di a bonala ka diswano tša moaparo (basadi go tšwa dihlopheng tše pedi ba apara polouse bjo tsentšhwego ke baromiwa bjalo ka karolo ya moaparo wa bona wa setšo), setlwaedi, moetlo, mokgwatlhamo wa boagiteke (dihlopha ka bobedi di dula ka mafelong a go dula a setšo ka Sesotho sa Leboa) le polelo.
Le Matebele a tsebja gape ka go abelana dikamano tše kgauswi le BaNtwana, di maatladifatšwe ke go nyalelana, go kgatha tema ka bobedi ka seala le go swana ka bokgabišo bja basadi, go swana le dipheta tša mapant a molala tše di aparwago ke basadi go tšwa go dihlopha ka bobedi. Dihlopha tše tharo ka moka ga tšona di lemoga kgaoganyo ye e tsepamego ya dikarolo tša bong gomme di ithekgile ka ekonomi ya temothuo go phela ga tšona.
Histori Ya BaNtwana
Go swana le Mandebele le Mapedi a ka Thransefala, mafelelong a ngwagakgolo wa 19 BaNtwana be ba lebane le go fenywa ka go thopja le tshepedišo ya bašomi ba go bofaladi yeo e bego e šoma go pšhatla ikonomi ya dinagamagaeng. Mabaka a a histori a okeditše kgatelelo mo mekgweng le ditšo ka nepo ya go boloka mokgwa wa go phela wo o bego o fetotšwe.
Leina le Ntwana (‘tlhogo tiya’ goba 'mohlabani') go na le kgonagalo ya gore le hwetšwa go tšwa nonwaneng ye e diikologilego go ikarola go tšwa go Bamangwato. Gabotsebotse, yo mongwe wa barwa ba kgoši o robile kiletšo mabapi le go ja nama ya pholo.
O be a rakiwa le go kgaolwa le sehlopha sa bahlanogi mafelelong a bo1 780 go bopa sehlopha sa BaNtwana. Lehono sehlopha gantšhi se dula ka lefelong la Moutse, borwa bja Groblersdal profenseng ya Mpumalanga. Le ge e le gore BaNtwana ba bopa bontšhi bja badudi ba ka Moutse, lefelo leo le lona le tletše ka ditšhaba tša Bapedi, Baswatse, Basotho, le MaNdebele.
Go fihla ka 1986 ditšhaba tša go fapana di be di phela mmogo ka khutšo, bogolo ba arogana ditshepedišo tša dineelano tša ditšo le go nyalelana. Kwano ye e be ya phšatlwa ka 1986 ke go tsenya Moutse ka kgapeletšo ka nagamagaeng ya peleng ya KwaNdebeie.
BaNtwana ba ganne go hudušetšwa; bjalo ka ge setšhaba seo se be go se na le dipotokiti tša go tlwaelega la ba bošole, lefelo le le dikaganyeditšego Denniltong le Kwarrielaagte la e ba lepatlelo la ntwa, e sego fela magareng ga mašole a mmušo le a kghlanong le mmušo, eupša ka gare ga baagišane le malapa gape.
Le ge go le bjale, ka kgabagareng ya mathata, ditšo tše di ntšhi tša BaNtwana di tšweletše pele, kudukudu magareng ga basadi. Ge go hlokega banna ba bona - bontšhi bja bona bao ba bego ba le bašomi ba bafaladi - ba be ba gapeletšega go tšwetša pele bobedi ikonomi ya ka magaeng le mešomo ya bona ya setšo bjalo ka basadi le babelegi ba bana.
Translated by Lawrence Ndou