U Talusa Black-Backed Jackal

©Shem Compion
U kona u langa mutshinyadzo une wa vha wo vhangiwa nga zwifuwo u fanela u vha u tshi khou ḓivha uri dzo ita mini. Dzi ya sia he dza luma honehu tshi khou vhonala, u huvhala kha rambo, mukwita na zwipiḓa zwa mavhudzi, hezwi ndi zwithu zwine zwa fanela u sedziwa nazwo.

Black-backed Jackal

©Roger de la Harpe
Black-Backed Jackal i fana na mmbwa. Ina muvhala mutshena wo dombilelaho nga murahu, na mutshila mutsu na nḓevhe tsuku dzo imaho. Dzi ya hula u swika kha 115 cm u lapfa, hune khulwane dza lemela 7-10kg.
Maitele ahone aḓi nga a mmbwa, ya vha na tshivhumbeo tsho tanḓavhuwelaho matungo na u vhonala maṋala, hune u lapfa uya murahu zwi vhonala u fhira u lapfa uya matungo.
Dzi ya ḓipalela zwi tshi khou bva nga khalanwaha, dzi nga shuma nga dzone dziṋe kana sa muṱa. Tsumbo ya uri dzi nga beba i vhonala nga nwedzi wa Shundunthule uya kha Fulwi, hune dzi ya konḓa uri u kone u vhona uri vhana vha hone vha ngafhi dzi ya vhonala musi ḓuvha ḽi tshi bva ḽi tshi kovhela dza vha nadzone dzi tshi hou valea hu nga vha tshifhinga tshinwe na tshinwe tsha uri dzi kone u awela hu ya vha hu tsini.
Nga tshifhinga tsha u beba, dzi ya vha na vhuḓilangi dzi ya pandela na vhana vhane vha uri dzo vha beba kha khalanwaha yo fhiraho. Ya tsadzi iya ḓi hwlaa lwa maḓuvha a 63, ya beba ngaa Thangule uswika Khubvumedzi.
Vhana vhabebiwa swiswini, kha tshiṱaha tshine tsha vha tsho fhaṱelwa mavuni. Ya tsadzi iya dzula na vhana lwa vhege tharu na u fhirisa. Hune henefho ya tshinna iya ṱuwa i tshi ya u ḓi ṱoḓela zwiḽiwa. Tshinwe tshifhinga ṱhukhu dze dza vhuya dza dzula henefho dzi ya shuma sa muthusi dza ḓisa zwiḽiwa.
Vhana vha ya pfuluswa vha iswa hunwe musi vhana vhege nṋa. Vhana vha ya dzula tsini na tshitaha u swika vha tshi hula u swika nga nwedzi wa Phando na Luhuhi. Vhana vha ya vha vho no hula tshoṱhe nga nwedzi wa Ṱhafamuhwe, na Lambamai. Ubva hafha dzi ya kona u dzula tsini na kha tshiko. Dza vha dzi tshi khou shumisa burrows arali dzi tshi khou ṱoḓa u fhufha.

U Vhulaha na Kuḽele

©Karl Svendsen
Black-backed jackals kanzhi dzi tou gidimedza tshipondwa dza kona u luma nga matungo a ṱhoho. Hu nga vha na hune ha vhonala vhukati ha nḓevhe na maṱo a tshiponda. Na malumelo anga vha hone kha milenzhe.
Dzi ya dzhia tshifuwo tshithihi uri dzi vhukale nga tshifhinga tshithihi, hune zwiḽiwa zwa hone zwi nga vha nngu, kholomo na mbudzi, inga ṱhasela kholomo ine ya vha yo lala fhasi ya thoma uḽa na kha madamu akholomo yo lalaho na kha thumbu.
Kuḽele kwa hone ndi u thoma uḽa kha thumbu, dza ḽa zwa nga ngomu. Dzi nga bvisa na mala na thumbu ubva kha muvhili dza ḽa zwithu zwine zwa vha zwitete u fana na mbilu, tshivhindi na tswio. Na ṱhozi dza dzi ribs nadzone dzi ya ḽiwa. Adzi bvisi mutumbu he wa u vhulaha hone.

U Langa

©Shem Compion
Hu langiwa kha dzine dza vha uri dzi khou tshinyadza. Hu nga itwa luhura lune lwa vha lwo lapfa 1,2m ha vha na u vulea 74mm, kana dzharaṱa ya mudagasi, huvhe na phosho na mavhone, na muthu ono sedza zwifuwo na u vhea zwifuwo dangani zwi ya tsireledza.
Vho rabulasi vha fanela u zwima vhusiku na dzi mbwa u sedza mutshinyalo une wa vha wo vhangiwa nga Black Backed Jackals u fanela u wana ḽinwalo ḽo no bva muvhusoni.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe