U wa ha Mapungubwe

Ho Itea Mini?

©Roger de la Harpe

Lwa minwaha ya 75 Mapungubwe yo vha yo dzula fhethu hune ya nga hu vhidza uri hayani. Vho vha vha tshi dzula fhethu hune ha lingana 30 000 square kilometers nahone vha rengisa zwimangadzaho kha vunḓu ḽoṱhe, na vhathu vha henefho na nga zwishumiswa Sofala na Chinuebe.
Ubva hafho zwithu zwoṱhe zwa thoma u tshinyala. Nga 1290 AD zwa u rengisa zwa thoma u fhalala vhathu vhoṱhe vha mbo ḓi thoma u phaḓalala muyani. Zwi ya konḓa u gomedza tshithu tshine tsha vha uri tsho itea kale ngeno tshi songo vhuya tsha nwaliwa kana u fodiwa.
Khanwe khosi ya kale yo dzama ya sa sie muthu ane aḓo isa phanḓa na vhuhosi, kana muthu wa u isa phanḓa ovha asi na maanḓa lune avho balelwa u fara zwithu nga ngona: khanwe ho vha huna dzi khakhathi vhukati ha muḓi wa musanda; kana khanwe vho ḓo swika he vha dzheniwa nga lunwe lushaka naho zwi songo ḓoweleya; khanwe inwe ḓorobo yo vha yone ye ya ḓo dzhia muvhuso wa zwa mabindu kana hu zwa u shanduka ha mutsho zwe zwa ita uri Mapungubwe i ime. Hezwi zwithu zwi ya ita uri hu vhe na khonadzeo.

Ice Age Ṱhukhu

©David Fleminger

Dzi rekhodo dza mupo dzi sumbedza uri, u swika kha 1300AD ho vha na ice age ṱhukhu. Yo vha yo lingana uri i kone u shandukisa zwa vhulumi zwa vhupo honovho. Mvula ye ya vha i tshina vhukuma K2 ya thoma u si tsha na, ya ḓisa gomelelo ḽa minwaha yo no swika zwigidi, zwa kwama na mulambo wa Limpopo, wa vho sokou ḓala nga tshifhinga tshi si tshone wa tshinyadza zwimela, hezwi zwithu zwi nga vha zwo itwa nga uvha hone ha dzi mbevha.

Nga usa vha hone ha tshelede ine ya dzhena nga u rengisa zwiḽiwa tshi tshavha tsha thoma u ṱhoṱhela. Maanḓa a Mapungubwe a u isa phanḓa na zwa u regiselana na manwe mashango a thoma u fhungudzea, na muvhuso wo vha u songo ḓilugisela u ṱangana na mathada haya. Zwa mbo ḓi vha mafhelo a Mapungubwe. Nahone zwavhukuma ndi zwauri khosi asi khosi arali isina vhalanda.

Ha si Tsha vha na u isa Phanḓa

Vhathu vha Mapungubwe vha mbo ḓi latedzela mavhiḓa avho a musuku, vha ṱuwa vha ya vhadzula fhethu huswa. Sa kha vhunwe vhupo ha kale u pfuluwa ha hone a u koni u tevhela vhuyo havho kana u isa phanḓa he vha guma hone. Mvelo yavho a i ngo ya phanḓa, na dzi khali dzavho dzo nwaliwaho adzi koni u vhonala na musi wa nga ya zwino.
lwa minwaha yo no swika 700, tshikwara tsha zwifho tsha sa ambe nga ha zwiphiri zwatsho. A hungo khakhiswa nga vhathu vhe vha ḓo pfulutshela, zwa vhosi ya Mapungubwe hu tshi dzhenwa kha zwa ḓivhazwakale ine ya vha na buli. Nahone na ṋamusi ri ḓivha zwithu zwiṱuku nga Mapungubwe.
U tevhela mulila wa luambo, muzika, vhurereli na lutendo a u koni u zwi vhona na luthihi ngauri avho ngo sia zwithu zwine zwa nga tevhelelea. Ri nga tou kona u humbulela nga u vhona zwithu zwavhuḓi kha mavhiḓa, na zwithu zwine zwa sumbedza kudzulele kwavho. Nahone ari ḓivhi uri vho vha vha tshi ḓi vhidza vho nnyi ngauri Mapungubwe ndi dzina ḽa tshi zwino.

Zimbabwe Ḽihulwane

Hu ya ambiwa kha dzinwe nyimele uri tshipiḓa tshinwe tsha Mapungubwe tsho wela kha Zimbabwe ḽihulwane. Hafha ho vha hu fhethu hune ndi kale hu hone, zwine zwa nga dzhia 150km vhubvaḓuvha ha tshipembe vhane vho vha vha na dzi khali dzavho na mvelo yavho. Musi hu tshi wa Mapungubwe, Zimbabwe ḽihulwane ha vha ḽone ḽa u dzhena ḽa dzhia ndango kha u rengiselana na vhathu vha maḓini.
Musi zwi tshi khou hula Zimbabwe ḽihulwane ḽa humbulela zwithu zwinzhi zwa mvelo zwa Mapungubwe ḽa huliswa khazwo ḽa sika ḓorobo ine ya mangadza ya matombo na dzi mbondo dza vhuḓi, hafha fhethu hu dovha havha fhethu huhulwane kha shango ha vhufa, hu dovha ha vha na ḓivhazwakale yaho.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe