Genetics
Dzinwe tshaka dzi lemela zwo kalulaho dzi tshi khou fhedza u bebiwa dza hula u ṱavhanya u fhira dzinwe. Dzinwe dza tsadzi dzi ya vha na mafhi manzhi na u kona u ṱhogomela vhana u fhira dzinwe,zwine zwa sia zwiguluzwana zwi tshi khou hula nga u ya u ṱavhanya zwina mutakalo. U fanela u sedza zwine zwa vha zwo tea kha tshaka musi u tshi khou sedza dzine dza khou hula na u kona u vhambedza zwine wa khou bveledza na kha vhanwe vho rabulasi.Vhunzhi ha vho rabulasi vha shumisa zwa u tanganyisa mbebo, nga manwe maipfi, ya tshinna ine ya khou bva kha lunwe lushaka na ya tsadzi ine ya khou bva kha lunwe lushaka. Musi u tshi khou ita hezwi, vhana vhoṱhe vha fanela u rengiswa, ngauri u ṱanganisa nga vhana zwi ya ḓisa zwithu zwine zwa sa vhe zwavhuḓi kha tshaka mbili dzi tshi vho ḓivhiwa nga lugwada lwa vhuvhili. Musi u tshi khou ṋanga zwishumiswa zwa ubeba, ndi khwiṋe u ṋanga zwifuwo zwine zwa hula nga u a ṱavhanya dza bveledza na ṋama ya vhuḓi.
Uḽa Zwi Sinaho Pfushi
Nguluvhe dzi nga vha dzi tshi khou hula u vhavha, ngauri adzi khou ḽa zwavhuḓi, kana zwiḽiwa zwa hone ndi zwa fhasisa, kana dzi tshi khou balelwa u ṱafuna kana dzi sina lutamo lwa zwiḽiwa kana dzi sa khou ḽa zwithu zwo linganaho zwa zwine zwa khou ṱoḓea.U shavhisa vhuthada hovhu, u fanela u vhudzisa muḓivhi nga ha zwiliwa zwa vhukuma zwine zwa vha na pfushi kha nguluvhe na zwikhala zwa uri i kone uvha i tshi khou hula. Zwithu hezwi zwi fanela u tevhela nḓila dza kuḽele kwa nguluvhe, na u fha zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwi hone kha vhupo hau na u ḓura ha zwiḽiwa zwo omaho.
U tshi nga engedza, u fanela u sedza uri nguluvhe dzau dzo wana zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo lingana na musi dzi tshi zwi ṱoḓa, kana dzi khou tou fula dzone dziṋe kana ndi nga ngomu nḓuni. Arali nguluvhe dzi tshi khou bveledzwa nga nnḓa, dzi fanela uvha na maanḓa a u wana zwiḽiwa zwoṱhe naho huna uri pfulo ahuna. Vho rabulasi vha fanela u zwiita mafhungo uri nguluvhe inwe na inwe yo wana zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo linganela u fhungudza uri dzi vhe dzi tshi khou lwela zwiḽiwa kha zwigoḓelo. Hezwi zwiitwa ngauri wa zwiita mafhungo uri huna zwithu zwinzhi zwa u ḽela. Zwiḽiwa zwi fanela u kulumagiwa zwa vha zwitete, nga nnḓa ha u ḓisa mutakalo kha khombo, nguluvhe dzi nga hana uḽa.
Zwilumi
Zwilumi zwa nga nnḓa u fana na mange, lice, ticks na thunzi,zwi nga vanga u sa dzulisea na u sokou ḓi kweta u fhira uvha i tshi khou ḽa, zwa ita uri isa hule zwavhuḓi. Zwilumi zwa nga ngomu u fana na zwivhungu zwi ya ita uri isa hule zwavhuḓi.U dzulela u kulumaga hune dza dzula hone zwi ya fhungudza zwitzhili zwinzhi. Arai huna u kavhiwa ho ḓaho nga zwitzhili zwanga nnḓa, u fanela u zwi lafha nga u ṱavhanya u thivhela uri zwi si shavhele kha dzinwe nguluvhe. Ndi zwa vhuḓi u thivhela malwadze bulasini. U fanela u vhudzisa muḓivhi.
Malwadze
Nyimelo ya mupo
Mutsiko wa mufhiso una masiandoitwa asi avhuḓi kha zwiḽiwa zwine zwa vha zwi tshi kho ḽiwa, ngeno mutsiko wa u rothola u tshi ita uri nguluvhe i dzule i tshi khou ḽa lwo kalulaho. U fanela ufha nguluvhe zwiḽiwa nga zwifhinga zwa musi hu tshi khou rothola u fhira musi hu tshi khou fhisa ngauri dzi ya ḽesa dzi tshi khou ṱoḓa u ḓi dudedza nga zwiḽiwa. Zwino dzi fanela u wana zwiḽiwa zwi nzhi zwine zwa vha zwo ḓala nga mineral.Hu fanela uvha na nḓila dzine dza dzhiiwa dza u thivhela, nga maanḓa zwiguluzwana zwiṱuku, uri zwi songo rotholesa ngauri hezwi zwiita uri hu ḓale malwadze manzhi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe