Rooibos (Aspalathus linearis) ndi muri une wa vha wa mvelo kha dzi thavha dza Western Cape wa dovha wa vha wa Afrika Tshipembe. Uya hula uya nnṱha u swika 1,5 m wa dovha wa vha na matavhi masekene ane avha na muvhala mudala, maṱari ahone atou nga ṋelete.
Maṱari (aya khathiwa 50 cm ubva fhasi) aya kaṋiwa wa iswa kha zwithu zwa sialala zwa i kwashekanya zwine zwa vha zwo katela u u sinḓa na u uthabisa nga maḓi ya litshiwa lwa awara dza 12. Ubva hafho maṱari aya shanduka muvhala wa vha buraweni, ya iswa nnḓa ḓuvhani ya oma.
Rooibos dala (i songo shumiwaho) iya kaṋiwa, ya khathiwa ya omiswa i songo lovhewa, ya bveledza tie ine ya vha na muvhala wo no vhonala u fhirisa ya mvelo.
Muri hoyu wa tie usianaho caffeine u dovha wa ḓivhelwa u kona u thivhela vhulwadze ha pfuko. Zwi vha zwo tsireledzea u ushumisa kha vhana iya thusa na kha dzi kirepe dza thumbuni, lukanda lwo no ṱavhanya u dinalea na zwipundu zwo no ḓiswa nga ḽeri. Hei polyphenols (zwishumiswa) kha rooibos i ya kona u lafha ho zwimbaho, antiviral na anti-mutagenic (u thivhela zwithu zwa tshoṱhe) iya kona u thivhela muvhili kha u sokou tshimbilwa zwine zwi ya vhanga vhulwadze ha mbilu na pfuko.
Kha Rooibos ndi hone tshikoni tsha antioxidants nahone kha yo ndi hone vhubvoni vhuhulwane ha aspalathin, ineya nga thusa kha u lafha diabetes nau kona u linganisa tshikalo tsha swigiri na u tshimbila ha Glucose.
Tie iya tsitsa mutsiko wa malofha, ya dovha ya shuma sa bronchodilator u fhedza mathada a mufemo ya thusa na kha u sikwa ha HDL cholesterol (cholesterol ya vhuḓi). Rooibos ina hydroxy acid na zinc (Zn) ine iya fhedza thaidzo ya lukanda sa acne na eczema iya fhedza namusi wo swa nga ḓuvha. Antioxidants kha rooibos iya ita uri muthu asongo ṱavhanya o hula nga u kona u langa zwine zwa vhaisa lukanda ya vha na manganese (Mn) khulwane na calcium (Ca) iya sia hafhu marambo o vhaisalaho.
Rooibos i hone sa tie, iya nukhelela (kha maḓi au fhisa kana au rothola) na zwithu zwine zwanga sa iced teas, yo ṱanganiswa nga manwe a mavhengele.
Tshimela tshi funa fhethu hune ha vha uri ho oma ya funa muṱavha na mavu avhuḓi na pH ya 4,5 uya kha 5,5. Mbeu i tou ṱavhiwa kana nga u tou ṱavha thanda. Nzie ndi zwone zwiḽi zwihulwane na horsetail, muri une wa hula tsini na rooibos. Hezwi zwi fanela u bviswa nga zwanḓa kana nga mitshini.
Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone
Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe