• Home
• Products
• Farming
• Livestock
• Beekeeping
• Bees and Their Social Structure

Ṋotshi ndi zwikhokhonono zwine zwa tshilea nazwo nahone zwi tshila zwi mmbi. Mmbi inwe na inwe hu ya vha huna ya tsadzi, na dzine dza swika zwigidi dzine dza vha dzi tshi kho shuma, fhedzi lwa minwedzi miṱuku tshilimo, mmbi iya vha na dza tshinna dzine dza swika 100 dzine dza vhidziwa upfi drones. Dzi vha dzi siho arali hu vhuria. Musi hu tshilimo dzi nga swika mbalo ine ya vha 50 000 - 60 000ya mmbi dza u shuma. Ho ṱangana na dza tshinna na ya tsadzi.
U swika mafheloni a Luṱabvula mmbi dzi ya vha dzi tshi khou bveledza na vhana, (makumba, larvae, pupae), zwine zwa ḓivhiwa sa brood. Dzi ya aluswa kha zwiṱaka hune havha huna zwiḽiwa zwa mmbi. Tshifhinga tsha vhuria zwi ya fhungudzea, zwa u lela zwi ya ima ngauri mmbi i vha i tshi khou tshila nga zwiḽiwa zwa u tou tshimbila zwi tshi khou ḽa maluvha, zwi ya kuvhanya zwa vha zwa zwi vhea zwi zwinzhi tshilimo. Kha nwaha wavhuḓi mulangi wa ṋotshi uya kona u dzhia mutoli wa ṋotshi ubva khadzo, a sia dzine dza vha nnzhi uri mmbi i kone uḽa musi hu tshi rothola, u swika maluvha atshi thoma u ita.

Miraḓo ya Muṱa wa Mmbi ya Ṋotshi

Muṱa wa ṋotshi hu vha huna dza tsadzi dzo no swika mbili, dza tshinna dzi ḓivhiwa sa dzi drone. Tshivhumbeo tsha mmbi ya dzi ṋotshi ku ya fana na kwa zwikhokhonono, fhedzi nthihi kha hezwi zwigwada (dza u shuma, queen na drone) dzi ya ḓiselwa tshivhumbeo tsho khethaho, hune vha ya kona u konḓelela tshivhumbeo tsha mushumo wadzo.
Musi hu tshilimo dzine dza vha dzi tshi khou shuma dzi ya ṱuwa lwa vhege dza rathi, fhedzi vhuria dzi vha dzi sina mushumo munzhi, dzi nga ṱuwa lwa minwedzi ya rathi. Ya tsadzi khulwane ndi yone ine ya vha i khulwane iya tshila minwaha yo vhalaho. Mushumo wayo ndi u kudzela makumba na u beba vhana vhavhe vhanzhi. Hu vha hu yone ya tsadzi fhedzi, iya kona u vhea makumba. Iya kona na u vhona mbeu ya vhana vha makumbani na u i shnadukisa, iya kona na u bveledza makumba ane avha mahulwane.
Iya kona na u ṋanga dzine dza khou tea uvha tsadzi kana tshinna. Makumba a nga kha ḓi bveledzwa nga ya tsadzi kana ya u shuma. Ane avha aso ngo nyoriwa hu ya kona u bvelela dza tshinna dza dzi drone. Uvha na hezwi ndi zwa ndeme u sedzana na mutakalo wadzo, ngauri mmbi i vha yo ḓi dzima zwinzhi uri hu vhe na vhashumi vhane vha ḓo kona u hwala zwiḽiwa zwinzhi.

Dza tshinna dzi vha dzo hula u fhira dza u shuma, fhedzi adzi fhiri dza tsadzi. Mushumo wadzo wa dza tshinna ndi u ṱangana na ya tshisadzi uri i kona u vha na makumba manzhi. Ya tshinna mbeu ya hone yo dzhia tshipiḓa tshilapfu kha thumbu. Dza tshinna dzi ya kona u tshila lwa minwedzi yo vhalaho tshilimo, fhedzi dzi ya bviswa musi vhuria vhu tshi swika.
Dzine dza vha dza u shuma ndi dzone dzine dza ita vhunzhi ha mishumo kha mmbi u kulumaga, na u ḓisa zwiḽiwa, u ḓisa wax, zwithu zwa u fhaṱa u linda ha u dzhena, uya u paka zwiḽiwa na u ita mutoli. Mishumo ya nga ngomu zwi ya bva na kha minwaha. Sa tsumbo, ṱhukhusa ndi dzone dzine dza shuma sa vhakulumagi kha mmbi dzine dza vha khulwane ndi dzone dzi dza ya u pala zwiḽiwa.

Ṋotshi Afrika Tshipembe

Huna mishumo minzhi ya ṋonzhi nahone na tshaka dza hone dzi ya fhambana nga mivhala, tshikalo na kubveledzele na u kona u konḓelele zwiḽi na malwadze. Dzinwe ṋotshi dzi ya kona u langea dzinwe dzi ya lwa na u langea zwi ya konḓa.
Uya nga vha South African Bee Industry Organisation (SABIO), Afrika Tshipembe ndi hayani ha tshaka mbiliApis mellifera Scutellata (kana “African bee”) na Apis mellifera Capensis (kana “Cape bee”). Cape bee dzi dzula kha vhupo ha fynbos Western na Southern Cape. Dza African bee dzi dzula vhubvaḓuvha ha hovho vhupo fhedzi huna usa pfana kha hedzi tshaka mbili Cape bee na African bee cross-breed.
Cape bee dzo dzika dza vha na muvhala wo swifhalaho u fhira African bee. Zwo fhambana uri Cape worker bees dzi ya kona u bveledza dzoṱhe ya tshinna na ya tsadzi kha mmbi, zwine zwa sia husina ya tsadzi. Cape bees dzi ya kona u dzhia mmbi ya African bee nga u tou dzhenelela dza ḓa dza kudzela makumba adzo.
African bee ina swili nahone i bveledza mutoli u munzhi. Ina mitalo ya tshitopi minzhi musi wo vhambedza na Cape bee. African worker bees adzi bebi arali ya tsdazi i hone fhedzi dzi nga sokou vhea makumba o ralo,makumba aya tshinna.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe

• available in
• English
• Afrikaans
• isiXhosa
• isiZulu
• Sesotho
• Tshivenḓa
• Sepedi
• isiNdebele
• Xitsonga
• Setswana
• SiSwati